İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, her beş liralık vergi gelirinin bir lirasının faiz masraflarına harcandığını vurgulayarak Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerektiğine işaret etti.
Şirketlerin Türkiye Varlık Fonu’na döneminin, “paralel/oldukçalu Hazine” çağrışımı yaptığına dikkat çeken Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz ile Türkiye iktisadını ve vergileri ve bütçedeki kara deliği konuştuk.
– Bütçe açığının finanse edilmesi için önümüzdeki devirde vergi oranlarının artırılması yoluna gidilebilir mi?
2020’deki salgın kaynaklı kapanmalar niçiniyle beklenen vergi gelirleri elde edilemedi. 2021 yılında 2020’ye nazaran ertelenen talepler yanıt buldu ve canlanan iktisat yardımıyla bilhassa KDV, ÖTV ve dijital hizmet vergisi üzere tüketim vergilerinde beklenenin üzerinde hasılat gerçekleşti. Kamu harcamalarını finanse eden en temel gelir kalemi vergi gelirleridir ve tüm toplumun gösterdiği fedakârlık yardımıyla elde ediliyor. O niçinle her kuruşu dikkatle harcanmalıyken bu yılki bütçenin yüzde 13.3’ü vergi toplama yerine borçlanıldığı için borç verenlere faiz ödemesi olarak gidiyor. Faiz sarfiyatları bütçede arttıkça başka harcamalar üzerinde baskı yaratıyor. Her beş liralık vergi gelirinin bir lirası faiz masraflarına gidiyor.
Vergi gelirlerini artırmak için oranları yükseltmekten epeyce kamuda harcama disiplini ön planda olmalı. Cumhurbaşkanı sonucu ile vergi oran, muafiyet, istisna ve indirim oranlarında değişiklik ile vakit kaybetmeden vergi geliri elde etmek mümkün. Daha epeyce tüketim vergisi, gümrük vergisi oranlarında artış ile yeni kaynak bulmak mümkün. Lakin yeni vergi düzenlemelerindeki beklentiler ve hesaplamalar, mükellefin vergiden kaçınmadığı ya da muafiyet, istisna, indirim oranlarından aşikâr bölümlerin faydalandırılmadığı var iseyımı altındadır. bu biçimde sübjektif düzenlemeler yapıldığında vergilerle gelir elde etme ve eşitsizlikleri giderme gayeleri zedeleniyor. Kesinlikle vergi yükünü artırmak tahlil olmuyor.
KAMUDA İSRAF ÖNLENMELİ
– Bütçedeki kara delik nasıl kapatılabilir?
Borçlanma muhtaçlığını azaltıp faiz masraflarının düşürülmesi ve faiz dışı fazla elde edilmesi kural. Hakikat borç idare stratejileri uygulamak, kamu maliyesini disipline edebilmek için ehemmiyet taşıyor. Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerekir. Döviz cinsi ve altına dayalı senetler/kira sertifikaları döviz ve altın fiyatlamasındaki sıçramalar kararı borçlanma gereğinin devamına niye oluyor. Üstelik TL’ye inanç kaybına yol açıyor. Bütçe harcamalarının yüzde 40’ı cari transferlerden oluşuyor. Cari transferler ortasında kamu bankalarının bakılırsav ziyanlarının (yeni tarifiyle “gorevlendirme giderleri”) azaltılması, Hazine yardımı alan kamu ekonomik ünitelerinin idaresinde şeffaflık, bütçede tasarruf sağlayacaktır. Vergileri artırmaya ya da yeni borçlanmaya gitmeye gerek kalmayacak bir tahlil, kamuda israfı önlemektir.
TL’DEN KAÇIŞ HIZLANDI
– Hazine dövizli iç borçlanmaya geri döndü. İçeride dövizli borçlanmaya niye gerek duyuluyor? Bu, ne tıp riskleri birlikteinde getiriyor?
2018 daha sonrası Hazine iç borçlanma stratejilerini değiştirdi, bilhassa “piyasa çeşitliliğinin sağlanması” nedeni öne sürülerek dolar ve Avro cinsi devlet tahvili ihracına sürat kazandırdı. Ayrıyeten 2019’da da dolar ve Avro cinsi kira sertifikası ihraç etmeye başladı. Şu anda toplam senetlerin yaklaşık yüzde 40’ı dövizli senetler. Dış borç imkanları azaldığı için döviz temini dövizli iç borçlanma senetleriyle sağlanmaya çalışılıyor. TL’nin kıymet kaybı esnasında bu senetler alıcılar açısından “güvenli liman” oldu lakin Hazine bu senet ve sertifikaları ihraç ettikçe TL’den kaçış hızlandı. Pandeminin birinci gününden bugüne kadar TL’nin dolar karşısında kıymet kaybı yüzde 41’e ulaştı. İç borç stoku ise bu üç yıl ortasında iki katına çıktı, 1.135 trilyon TL’ye ulaştı. TL’nin dolar karşısındaki bedelinde aşağı istikametli, iç borç stokunda da üst taraflı bir hareket süratle devam ediyor. Yerli paramız dolar ve Avro karşısında eridikçe, altının ons fiyatı arttıkça Hazine’nin borç stoku ve geri ödemede yükümlülükleri de artmaya devam ediyor.
halbuki TL cinsi senetlere ehemmiyet ve öncelik verileceği, dövizli senetlerin hissesinin minimize edileceği Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 12 Mart’ta ilan ettiği “Ekonomi Reformları”nda yer aldı. Lakin bu istikamette hâlâ bir gelişme yok.
TEMEL KIRILGANLIK FİNANSMAN
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları ve en can yakıcı meseleleri nelerdir?
Temel kırılganlıkların başında finansman kuvvetliğü geliyor. TL’nin döviz karşısında erimesi kararı dolar bazında GSYH düşüyor. Bu da milletlerarası sıralamalarda Türkiye’yi art sıralara itiyor.
TCMB’nin rezerv sorunu devam ediyor. Son devirde Çin, Katar ve G. Kore ile gerçekleştirilen toplam 23 milyar dolarlık swap mutabakatları mevcut, lakin swap hariç net rezerv eksi 41 milyar dolar.
Genç işsizlik ve emeğin karşılığının ucuzlaması ve enflasyonun gerçek alım gücünü eritmesinin telafi edilmemesi de kıymetli bir kırılganlık alanı.
Sığınmacılar konusunda da hem ülkemiz tıpkı vakitte milletlerarası arenadan daha açık ve net açıklamalara muhtaçlığımız var.
– Türkiye iktisadının bir kurtuluş reçetesi var mı?
Artık Türkiye, ekonomik büyüme yerine kalkınmaya odaklanmalı. Gelir seviyesi, eğitim-kültür-sağlık imkanları, pak olduğu kadar kabahat ve şiddetten arınmış etraf, kişisel özgürlüklere sahip olmak için şeffaf, hesap verilebilir, demokratik idare anlayışı hedeflenmeli.
PARALEL HAZİNE ÇAĞRIŞIMI
– Başta kamu bankaları olmak üzere Türkiye Varlık Fonu’ndaki (TVF) birfazlaca şirkette önemli ziyanlar var. Bunu neye bağlıyorsunuz?
Tüm bu fonların olduğu ülkelerde, cari fazla ve bütçe fazlaları bulunuyor. Lakin TVF’nin kaynağı olabilecek rastgele bir cari fazla yahut bütçe fazlası kelam konusu değil.
Fona devredilen şirketlerin, kurumlar vergisi üzere çeşitli yükümlülüklerden muaf tutulduğu göz önüne alındığında; kriz vakit içinderında bütçe açığının kapatılmasına bir faydaları olmuyor. Pandemiyle gayrette gerekli vergi gelirlerine katkı sağlamadılar. Ayrıyeten bu şirketlerin fona zamanı, “paralel/fazlacalu Hazine” çağırışımı yapıyor. Bu argümanın birfazlaca sebebi var: Birincisi, Hazine ve TCMB yanında devlet ismine kurulmuş üçüncü bir kurumun oluşturulması, kurumlar ortası uyum açısından kuvvetlik yaratabilmesi. İkincisi, TVF ve ona bağlı kaynaklar, genel idare bütçesi ortasında gösterilemediği için Hazine Birliği unsurunun ziyan gorebilmesi. Üçüncüsü, TVF’nin 1990’larda mali disiplini bozan, krizler yaşamamıza niye olan bütçe dışı fon uygulamalarına benzeme mümkünlüğünün yükselmesi. TVF kurulduğundan bu yana Uluslar-arası Varlık Fonu Enstitüsü’nün geliştirdiği Şeffaflık Endeksi kıymetine ulaşamadı.
– TVF’deki bankaların nazaranv ziyanları da fazlaca arttı…
BÜYÜME SEKTEYE UĞRUYOR
– Türkiye dünyada en çok borçlu ülkelerden. Türkiye dış borcunu nasıl çevirebilir?
Dış borç yükü son beş yıl ortasında yüzde 45’ten yüzde 62’ye çıktı. Ülke CDS priminin yüksekliği, yaşanan kur sıçrayışları dış borçlanma imkanlarını azaltıyor. 2018 yılı 2. çeyrekten bu yana brüt dış borç stoku 440-450 milyar dolar içinde.
Brüt dış borç stokunun ortasında özel dal borçları tartıda. Özel bölüm borçlarının değerli bir kısmı Hazine Garantili. Özel kesim borçlarını ödeyemediğinde, borcun toplumsallaşma riski var. Başka yandan özel bölüm yatırımları için gerekli finansman gereksinimini dış borçlanmayla karşılayamadığında ekonomik büyüme sekteye uğruyor. Direkt yabancı sermaye yatırımlarını, fazlacauluslu şirketleri ülkemize çekmeliyiz.
yatırım tavsiyesi içermez
Şirketlerin Türkiye Varlık Fonu’na döneminin, “paralel/oldukçalu Hazine” çağrışımı yaptığına dikkat çeken Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz ile Türkiye iktisadını ve vergileri ve bütçedeki kara deliği konuştuk.
– Bütçe açığının finanse edilmesi için önümüzdeki devirde vergi oranlarının artırılması yoluna gidilebilir mi?
2020’deki salgın kaynaklı kapanmalar niçiniyle beklenen vergi gelirleri elde edilemedi. 2021 yılında 2020’ye nazaran ertelenen talepler yanıt buldu ve canlanan iktisat yardımıyla bilhassa KDV, ÖTV ve dijital hizmet vergisi üzere tüketim vergilerinde beklenenin üzerinde hasılat gerçekleşti. Kamu harcamalarını finanse eden en temel gelir kalemi vergi gelirleridir ve tüm toplumun gösterdiği fedakârlık yardımıyla elde ediliyor. O niçinle her kuruşu dikkatle harcanmalıyken bu yılki bütçenin yüzde 13.3’ü vergi toplama yerine borçlanıldığı için borç verenlere faiz ödemesi olarak gidiyor. Faiz sarfiyatları bütçede arttıkça başka harcamalar üzerinde baskı yaratıyor. Her beş liralık vergi gelirinin bir lirası faiz masraflarına gidiyor.
Vergi gelirlerini artırmak için oranları yükseltmekten epeyce kamuda harcama disiplini ön planda olmalı. Cumhurbaşkanı sonucu ile vergi oran, muafiyet, istisna ve indirim oranlarında değişiklik ile vakit kaybetmeden vergi geliri elde etmek mümkün. Daha epeyce tüketim vergisi, gümrük vergisi oranlarında artış ile yeni kaynak bulmak mümkün. Lakin yeni vergi düzenlemelerindeki beklentiler ve hesaplamalar, mükellefin vergiden kaçınmadığı ya da muafiyet, istisna, indirim oranlarından aşikâr bölümlerin faydalandırılmadığı var iseyımı altındadır. bu biçimde sübjektif düzenlemeler yapıldığında vergilerle gelir elde etme ve eşitsizlikleri giderme gayeleri zedeleniyor. Kesinlikle vergi yükünü artırmak tahlil olmuyor.
KAMUDA İSRAF ÖNLENMELİ
– Bütçedeki kara delik nasıl kapatılabilir?
Borçlanma muhtaçlığını azaltıp faiz masraflarının düşürülmesi ve faiz dışı fazla elde edilmesi kural. Hakikat borç idare stratejileri uygulamak, kamu maliyesini disipline edebilmek için ehemmiyet taşıyor. Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerekir. Döviz cinsi ve altına dayalı senetler/kira sertifikaları döviz ve altın fiyatlamasındaki sıçramalar kararı borçlanma gereğinin devamına niye oluyor. Üstelik TL’ye inanç kaybına yol açıyor. Bütçe harcamalarının yüzde 40’ı cari transferlerden oluşuyor. Cari transferler ortasında kamu bankalarının bakılırsav ziyanlarının (yeni tarifiyle “gorevlendirme giderleri”) azaltılması, Hazine yardımı alan kamu ekonomik ünitelerinin idaresinde şeffaflık, bütçede tasarruf sağlayacaktır. Vergileri artırmaya ya da yeni borçlanmaya gitmeye gerek kalmayacak bir tahlil, kamuda israfı önlemektir.
TL’DEN KAÇIŞ HIZLANDI
– Hazine dövizli iç borçlanmaya geri döndü. İçeride dövizli borçlanmaya niye gerek duyuluyor? Bu, ne tıp riskleri birlikteinde getiriyor?
2018 daha sonrası Hazine iç borçlanma stratejilerini değiştirdi, bilhassa “piyasa çeşitliliğinin sağlanması” nedeni öne sürülerek dolar ve Avro cinsi devlet tahvili ihracına sürat kazandırdı. Ayrıyeten 2019’da da dolar ve Avro cinsi kira sertifikası ihraç etmeye başladı. Şu anda toplam senetlerin yaklaşık yüzde 40’ı dövizli senetler. Dış borç imkanları azaldığı için döviz temini dövizli iç borçlanma senetleriyle sağlanmaya çalışılıyor. TL’nin kıymet kaybı esnasında bu senetler alıcılar açısından “güvenli liman” oldu lakin Hazine bu senet ve sertifikaları ihraç ettikçe TL’den kaçış hızlandı. Pandeminin birinci gününden bugüne kadar TL’nin dolar karşısında kıymet kaybı yüzde 41’e ulaştı. İç borç stoku ise bu üç yıl ortasında iki katına çıktı, 1.135 trilyon TL’ye ulaştı. TL’nin dolar karşısındaki bedelinde aşağı istikametli, iç borç stokunda da üst taraflı bir hareket süratle devam ediyor. Yerli paramız dolar ve Avro karşısında eridikçe, altının ons fiyatı arttıkça Hazine’nin borç stoku ve geri ödemede yükümlülükleri de artmaya devam ediyor.
halbuki TL cinsi senetlere ehemmiyet ve öncelik verileceği, dövizli senetlerin hissesinin minimize edileceği Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 12 Mart’ta ilan ettiği “Ekonomi Reformları”nda yer aldı. Lakin bu istikamette hâlâ bir gelişme yok.
TEMEL KIRILGANLIK FİNANSMAN
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları ve en can yakıcı meseleleri nelerdir?
Temel kırılganlıkların başında finansman kuvvetliğü geliyor. TL’nin döviz karşısında erimesi kararı dolar bazında GSYH düşüyor. Bu da milletlerarası sıralamalarda Türkiye’yi art sıralara itiyor.
TCMB’nin rezerv sorunu devam ediyor. Son devirde Çin, Katar ve G. Kore ile gerçekleştirilen toplam 23 milyar dolarlık swap mutabakatları mevcut, lakin swap hariç net rezerv eksi 41 milyar dolar.
Genç işsizlik ve emeğin karşılığının ucuzlaması ve enflasyonun gerçek alım gücünü eritmesinin telafi edilmemesi de kıymetli bir kırılganlık alanı.
Sığınmacılar konusunda da hem ülkemiz tıpkı vakitte milletlerarası arenadan daha açık ve net açıklamalara muhtaçlığımız var.
– Türkiye iktisadının bir kurtuluş reçetesi var mı?
Artık Türkiye, ekonomik büyüme yerine kalkınmaya odaklanmalı. Gelir seviyesi, eğitim-kültür-sağlık imkanları, pak olduğu kadar kabahat ve şiddetten arınmış etraf, kişisel özgürlüklere sahip olmak için şeffaf, hesap verilebilir, demokratik idare anlayışı hedeflenmeli.
PARALEL HAZİNE ÇAĞRIŞIMI
– Başta kamu bankaları olmak üzere Türkiye Varlık Fonu’ndaki (TVF) birfazlaca şirkette önemli ziyanlar var. Bunu neye bağlıyorsunuz?
Tüm bu fonların olduğu ülkelerde, cari fazla ve bütçe fazlaları bulunuyor. Lakin TVF’nin kaynağı olabilecek rastgele bir cari fazla yahut bütçe fazlası kelam konusu değil.
Fona devredilen şirketlerin, kurumlar vergisi üzere çeşitli yükümlülüklerden muaf tutulduğu göz önüne alındığında; kriz vakit içinderında bütçe açığının kapatılmasına bir faydaları olmuyor. Pandemiyle gayrette gerekli vergi gelirlerine katkı sağlamadılar. Ayrıyeten bu şirketlerin fona zamanı, “paralel/fazlacalu Hazine” çağırışımı yapıyor. Bu argümanın birfazlaca sebebi var: Birincisi, Hazine ve TCMB yanında devlet ismine kurulmuş üçüncü bir kurumun oluşturulması, kurumlar ortası uyum açısından kuvvetlik yaratabilmesi. İkincisi, TVF ve ona bağlı kaynaklar, genel idare bütçesi ortasında gösterilemediği için Hazine Birliği unsurunun ziyan gorebilmesi. Üçüncüsü, TVF’nin 1990’larda mali disiplini bozan, krizler yaşamamıza niye olan bütçe dışı fon uygulamalarına benzeme mümkünlüğünün yükselmesi. TVF kurulduğundan bu yana Uluslar-arası Varlık Fonu Enstitüsü’nün geliştirdiği Şeffaflık Endeksi kıymetine ulaşamadı.
– TVF’deki bankaların nazaranv ziyanları da fazlaca arttı…
BÜYÜME SEKTEYE UĞRUYOR
– Türkiye dünyada en çok borçlu ülkelerden. Türkiye dış borcunu nasıl çevirebilir?
Dış borç yükü son beş yıl ortasında yüzde 45’ten yüzde 62’ye çıktı. Ülke CDS priminin yüksekliği, yaşanan kur sıçrayışları dış borçlanma imkanlarını azaltıyor. 2018 yılı 2. çeyrekten bu yana brüt dış borç stoku 440-450 milyar dolar içinde.
Brüt dış borç stokunun ortasında özel dal borçları tartıda. Özel bölüm borçlarının değerli bir kısmı Hazine Garantili. Özel kesim borçlarını ödeyemediğinde, borcun toplumsallaşma riski var. Başka yandan özel bölüm yatırımları için gerekli finansman gereksinimini dış borçlanmayla karşılayamadığında ekonomik büyüme sekteye uğruyor. Direkt yabancı sermaye yatırımlarını, fazlacauluslu şirketleri ülkemize çekmeliyiz.
yatırım tavsiyesi içermez