TGSD Lideri Ramazan Kaya: ‘Belki 1 yıl tahminen daha fazla sürecek krizle karşı karşıyayız’

Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği (TGSD) İdare Şurası Lideri Ramazan Kaya, bilhassa iplik ve boyahane kısmında firma kapanmalarının başladığını, hazır giysi tarafında ise fason üretim tarafında kapanmalar yaşanabileceğini vurgulayarak, “Bir yıl evvel yatırım yapalım deniyordu, artık bırakın yatırım yapmayı mevcudu müdafaanın zorlukları var. Devletin kesime finans manasında orta ve uzun vadede takviye olması gerekiyor. Yenileme yatırımlarına muhtaçlık var. Artık firmalar tamam mı devam mı noktasına geldi” dedi

Finansmanda 365 gün 250 kez kural değiştiğini, buna yetişmekte zorluk yaşadıklarına dikkat çeken Ramazan Kaya ile hazır giysi ve dokumacılık kesimindeki son gelişmeleri konuştuk.

Ramazan Kaya, Şehriban Kıraç’a konuştu.

– Yılın sonuna geldik hazır giysi açısından nasıl geçti?


2022’de sonuç hayli da beklediğimiz üzere olmadı. Hem Rusya-Ukrayna savaşının başlaması tıpkı vakitte resesyon dalgası hane halkının cebini direkt etkiledi. Hane halkı geliri fikir birinci etkilenen kesim hazır giysi oluyor. 2022’nin birinci 6 ayında olağan bir seyir oldu. Temmuzda durağanlık daha sonra da yavaşlama oldu. Son 3 aydır bunu daha hayli hissediyoruz. Resesyon, hane hakı gelirindeki daralma ve talepsizlikten dolayı müşteriler satın alma adetlerini küçültmeye gittiler. Birtakım müşteriler bu daralmanın yüzde 20 kimileri yüzde 30 olduğunu söylüyor. Piyasa ve öbür firmalarla konuştuğumuzda 2023’ün birinci altı ayı, benim öngörüme nazaran birinci 9 ay adet bazlı yüzde 30 civarında kapasite daralması yaşanacak. İç pazarda da bu biçimde bir daralma olacak.

– İç piyasada gelir erimesi daha fazla olduğu için daralma daha fazla olmaz mı?

Biz Avrupa’nın 10 katı enflasyon yaşıyoruz. Bizde hane halkı, iktisat ziyan gördüğü için orada da bir talepsizlik oldu. İç piyasa dinamikleri de yüzde 20-30 daralmaya gitti. Z nesliyle yeni tüketici alışkanlıkları oluşmaya başladı. Evvelce yılda 5 sefer alışveriş yapıyorsak şu anda 3’e indi. İşler biraz daha basic’e döndüğü için firmalar da basicde fiyat ıstırabı yaşamaya başladılar. Rekabet ettiğimiz ülkeler ortalama 120-150 dolar personellik fiyatı bizde minimum fiyat artmadan evvel 350-400 dolardı artık patrona maliyeti 600 dolar. Biz 22-23 centlerle güç kullanıyoruz onlar 10-12 centle güç kullanıyor. Bu noktada bizim fiyat odaklı basic değil, katma bedelli işler için çalışmamız gerekiyor.

YÜZDE 20-30 DARALMA OLACAK

– Bu yıl ihracat ne kadar olacak?


2022’de ihracat yüzde 4.5 civarında artışla 21 milyar dolar civarında gerçekleşebilir. Lakin 2022’yi o denli ya da bu biçimde geçirdik. Asıl 2023 ne olacak? Yüzde 20-30’luk adet bazlı daralma olacak.

– Pekala bu daralmayı nasıl aşmayı planlıyorsunuz?

Yeni iş modellerini geliştirmemiz gerekiyor. Daha çevik daha süratli daha güçlü olmamız gerekiyor. Şirket sıhhati, sermayesi açısından daha dinamik olmamız lazım. Katma pahalı iş yapmak zorundayız. Maalesef son 1 yıldır uygulanan ekonomik ve finansal programlarda hayli önemli önlemler var, bunları biraz esnetmemiz gerekiyor. Bu finans yapısıyla kesimimiz epeyce fazla hareketlenmez. Geçen yıl dalda önemli yatırımlar vardı. Son 1.5-2 yılda yalnızca dokuma kısmı 2 milyar dolar, hazır giysi bölümü ise 1 milyar dolarlık yatırım yaptı. Bir de kapasite artırımı yaptılar. Bu sefer atıl kapasiteler karşımıza çıktı. 2023 yılını daralmayla geçireceğiz. Bu daralmanın getireceği istihdam kayıpları olacak. Bir ekip finansal bozukluklar ortaya çıkacak.

BIÇAK KEMİĞE DAYANDI

– İstihdamda ne kadarlık daralma öngörüyorsunuz?


İş bazında yüzde 20-30’luk kayıp istihdama yüzde 10’luk kayıp halinde yansıyabilir. Hazır giysi ve dokumada 1.4 milyon kişilik istihdam sözkonusu. 120-130 bin kişi işini kaybedebilir. Yaklaşık 20 bin kişi ağustostan bu yana aslına bakarsanız işini kaybetti. Kasım ayında önemli çıkışlar olacak. Hem personellik maliyetlerinin artması hem EYT’den dolayı bunun seyrinin devam edeceğini düşünüyorum. Firmalar personel çıkarmamak için evvel çalışanlara müsaadelerini kullandırdı. Gece vardiyasını, hafta sonu mesailerini kaldırdılar, sermayelerini kullanarak istihdamın devamlılığını sağladılar, ancak burada artık bıçak kemiğe dayandı. Yılbaşından daha sonra hem minimum fiyat artırımı hem maliyet artışları ve EYT ile birlikte maalesef istihdamdaki kayıplar devam edecek. İşler yavaşladığı vakit da bir sürü şeye tesir diyor. Teröre kadar gidiyor. Taban fiyat artmadan patrona brüt maliyeti 450 dolardı, yeni artışla artık maliyet 630 dolara çıktı. Devlet 250 TL patrona minimum fiyat takviyesi verecek bu 15 dolara denk geliyor. Yani bize 615 dolarlık maliyet var. Bu artışla çarklar zahmete düşecek, bu da maalesef istihdam daralması getirecek.

İhracat yaparken kur dalgalanması kur istikrarı epeyce kıymetli. Maalesef son 5 aydır kur neredeyse yerinde çakıldı. Bu kur istikrarıyla, bu personellik maliyetiyle mevcut işleri yapma bahtımız yok. O yüzden yeni iş modelleri geliştirmek katma bedelli işler yapmak gerekiyor. Daha fazlaca tasarım, marka odaklı dijital dizaynlar yaparak, yeni pazarlar yeni müşteriler bulmak gerekiyor. Bu bugünden yarına olmaz. En azından bu duraklama periyodunda bunun altyapısını yapmak gerekiyor.

YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞÜ 10 YILI BULUYOR

– yıllardır bu eksikler söyleniyor. Bu alanda hiç mi yol alınmadı?


Maalesef bunu evvelce beri söylüyoruz. Lakin son noktaya gelmeyince hareketlenme olmuyor. Pandemi periyodunda dijital alanda fazlaca adım atıldı. Artık devletin de bölüme bakışının daha uzun vadeli olması gerekiyor. Şu an yapılacak planın asgarî 10 yıl olması gerekiyor. Bir yatırım yapıyorsunuz yeşil fabrika kuruyorsunuz, içine ekipman koyuyorsunuz bunun geri dönüşü en az 10 yıl.

TAMAM MI DEVAM MI NOKTASI

– bu vakitte firma kapanmaları olur mu?


1 yıl evvel yatırım yapalım deniyordu, artık bırakın yatırım yapmayı mevcudu müdafaanın zorlukları var. Devletin dala finans manasında orta ve uzun vadede dayanak olması gerekiyor. Yenileme yatırımlarına muhtaçlık var. Burada önemli maliyet oluşuyor. Bununla ilgili bir takviyeye gereksinim var. Tesisler full entegreye geçiyor. Bunlar yapılırken şirket evlilikleri de oluyor. Her şeyi teşvik olarak görmemek gerekiyor işin devamlılığı şirketin ayakta kalması da bir teşvik. Mevcudu koruyamadığınız surece yeni bir şey yapamazsanız. Önümüzdeki devirde şirket birleşmelerini daha hayli goreceğiz.

Kapanmalar olmaması için bu birleşmeleri önemsiyoruz ve teşvikler verilmeli diyoruz.

Sektör 1980-2000 içinde bir noktada, 2000’den pandemiye kadar bir noktada. Pandemiden daha sonra neredeyse tamam mı devam mı noktasına geldik. Şayet bu işe devam edeceksek bu söylemiş olduğimiz kurallar çerçevesinde oynamak lazım. 16 dolar olan ortalama kilogram ünite fiyatımızı artırmamız gerekiyor.

İPLİK VE BOYAMADA KAPANMALAR BAŞLADI

– Şirket kapanmaları hangi alanlarda ağırlaşıyor?


Özellikle dokumada var kapanmalar. İplik, boyahane kısmında kapanmalar başladı. Hafta sonu ve gece mesaileri bitti. 3 fabrikası var ise 1 fabrikasını kapatanlar var. Şu anda dokuma ve iplik kısmı ortalama yüzde 50-60 performansla çalışıyor ve hem süreksiz hem eksiksiz kapanmalar var. Hazırgiyim tarafında ise birtakım firmaların kendi üretim tesisleri var, bir de fasona üretim var. Fasona verilen tarafta bir yavaşlama var. Kapanmalar oradan başlayacak. Önümüzdeki periyotta o kapanmaları goreceğiz.

SEKTÖR KGF’Yİ BEKLİYOR

– Dayanaklar şayet olmazsa kaç işletme kapanır?


Bazı firmaların sermayesi kuvvetli işi devam ettirmek için sermayesini harcıyor olabilir. Fakat bunun ne kadar olacağını işin açıkçası bilmiyorum. Lakin önümüzdeki birinci 6 ay hayli sıkıntı geçecek. Zira bu sistemleri oluşturmak orta uzun devirde fazlaca güç ancak dağıtmak epey kolay. İstihdam kaybı ve sistemin bozulması birinci derecede bölüme, daha sonra kamuya ziyan verecek, daha sonra öteki kahırlar olacak. Biz bu noktada işletme sermayesi manasında devletten takviye bekliyoruz. İşe yalnızca teşvik ve ihracat olarak bakmamak lazım. Büyük montanlı KGF kredisi hazarlandığı söyleniyor. Bölüm bunu bekliyor. Asgarî 3-5 yıllık finansmana gereksinimimiz var.

SEKTÖR KÂRSIZLIK ÜZERİNE ÇALIŞIYOR

– EYT için sizin bölümden görüş alındı mı?


EYT ile yaklaşık 1.7 milyon kişi emekli olacak. Bunların yüzde 85’i özel kesimde. Maalesef birden fazla kesim bunlara karşılık ayırmıyor. Bu insanların yaş ortalaması 40-50 yaş ortası. Bunları emekli olmasının birebir zamandavlete hem sisteme diğer sorunu olacak. Bu çalışanlar işlerin bel kemiği. Deneyimli insanları dışarı alarak nasıl işleri devam ettireceksiniz. EYT’nin temellerini güzel oluşturmak gerekiyor.

Sektör 1.5 yıldır kârsızlık üzerine çalışıyor. Verilen krediler kesinlikle bir gün geri ödenecek. Evet işleri kaçırıyoruz lakin şu anda artık müşterileri kaçırıyoruz. Bu müşteriler diğer ülkelere gittiğinde dönüşü kolay olmayacak. Yalnızca ihracatta değil iç piyasaya çalışan firmalarda da daralma var. Şu anda turistik alışveriş niçiniyle yalnızca lüks tarafta canlılık var.

250 KEZ KURAL DEĞİŞTİ

– bu vakitte plan yaparken zorlanıyor musunuz, her gün bir şey değişiyor?


Finans departmanımız her gün plan yapıp değiştirdiğini hatta kolay silmek için tahtaya yazdığını söylüyor. Finansmanda 365 gün 250 sefer kural değişmiş. Buna yetişmekte epey zorluk yaşıyoruz. Her Gün yeni bir önlem oluyor. Bu önlemlere karşı nasıl bir tedbir alacağımıza adapte olmaya çalışıyoruz. Oluşturulan stratejilerden yarar görmediğimiz muhakkak. Artık akıl oyunları yapıyoruz. Vizyonumuzu koyup yeni stratejiler geliştirmemiz lazım. 40 yıllık resesyonla neyi deneyim edeceğimizi birinci kez nazaranceğiz. Resesyonlara bakıyoruz bir iki yıl sürmüş. Stratejimizi buna göre ayarlamamız gerekiyor.

İHRACAT 20 MİLYAR DOLARA İNER

– 2023 öngörünüz nedir?


2023’te yeni rekorların kırılacağını sanmıyorum. İhracatta bir ölçü gerileme olabilir. 20 milyar dolarlara inebilir.

– Kur tarafında neler öngörüyorsunuz?

Kurun bu düzeyde kalması bizi olumsuz etkiliyor. Bu yıl kur ortalamada yüzde 30, personellik yüzde 110 artış. Dokumacılık kısmında güç maliyetleri devasa yükseklikte. Seçimlere kadar kurda hayli büyük artış beklemiyoruz. Fakat seçimden daha sonraki senaryolara, faiz siyasetini yaşayıp goreceğiz. Lakin bu kur siyasetiyle ihracat hayli önemli ziyan görüyor. Sonuçta ülkenin ihracat yapmaya üretim yapmaya, orta malı ithalatı yapmaya muhtaçlığı var. Şu anda her ay 8-9 milyar dolar cari açık veriyoruz. Döviz kuru bu biçimde olduğu için herkes ithalat yapıyor. Bizim kesimin ithalat oranı yüzde 10 bu manada en müspet ayrışan bölümüz. Lakin birinci kere geçen ay dokumacılık kesimi açık verdi. Kurun bu türlü gitmesi kesime önemli ziyan verecek.

KUR 23 TL OLMALIYDI

– Ülkü kur düzeyiniz nedir?


23 lira civarında olsaydı daha uygun olurdu. Şu andaki kur düzeyiyle fiyat tutturamıyoruz. Dalımız pandemiden bu yana para kazanmıyor. Kârsızlık üzerine konseyi bir sistem var. Bunu daha uzun mühlet devam etme bahtı olmayacak. O yüzden tamam mı devam mı diyoruz. Firma istediği kadar çevik ve güçlü olsun sermaye sonuçta hudutlu. hayatınızı devam ettirmek için kredi istiyorsunuz. Hammadde güç masraflarının artmasıyla işletme sarfiyatları iki katına çıktı.

– Şu anda yatırım için lazım olan tek şey kredi mi, bir yatırım ortamı var mı?

Kredi olsa da bizim kesimde yeni bir yatırım atağı olmaz. Ticari ve ekonomik iklim de uygun değil. Kur istikrarı ve önümüzdeki belirsizliklerden dolayı yatırımla ilgili bir iştah olmaz. Talep de yok, daralmanın uzun vadeli olacağını düşünüyoruz. Önümüzdeki devir tahminen 1 yıl tahminen daha fazla sürecek krizle karşı karşıyayız.

2023’TE FİYAT ARTIŞI BEKLEMİYORUM

– Yeni yılda fiyat artışları olacak mı?


Gelecek periyotta perakende tarafında epeyce fazla fiyat artışı olacağını düşünmüyorum. Talebin olmadığı yerde etiket fiyatlarını artırmak da hakikat değil. Hazır giyside nasıl kârsızlık üzerine heyeti bir tertip var ise, perakende de kârla ilgili ıstıraplar olacak.

yatırım tavsiyesi içermez
 
Üst