Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa Özer, orta vadeli programda (OVP) 2021 yılı dolar kuru 8.30 TL kestirim edilirken enflasyonun yüzde 16.2 olmasını beklemenin saflık olacağına dikkat çekti.
Üretici fiyat endeksindeki artışların süreklilik kazandığını, bunun bir süre daha sonra yurttaşa artırım olarak yansıyacağını ve toplumdaki fakirleşmenin hızlanacağını vurguladı. “Gördüğüm en büyük risk, Merkez Bankası’na faiz oranlarını düşürme istikametinde yapılacak siyasi baskılar ile onun tetikleyeceği kur şoklarıdır” diyen Prof. Dr. Mustafa Özer ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
EKONOMİYİ UÇURAN BÜYÜME YOK
– 2022-2024 devrini kapsayan OVP yayımlandı. Nasıl değerlendiriyorsunuz?
Üretim yapmadan üç yılda yüzde 5-5.5 büyüme mümkün değil. aslına bakarsan geçmiş devir büyümelerine de baktığınızda mehter ekibi üzereydik, bir ileri iki geri gitmişiz. 2021 yılı dolar kuru 8.30 TL iddia edilirken enflasyonun yüzde 16.2 olmasını beklemek saflık olur. Bu büsbütün piyasa beklentilerini yönlendirmeye dönük ve muhtemel bir seçime hakikat piyasa beklentilerini olumluya çevirmeye dair düzgün bir materyal olarak kalacak.
– Türkiye iktisadı, bu yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın birebir devrine kıyasla yüzde 21.7 büyüdü. Bu ne kadar gerçekçi?
Yüzde 21.7’lik büyüme, her şeydilk evvel, gerçek manada bir büyüme olarak değil; 2018 yılıyla Türkiye iktisadının girdiği kriz sarmalı ve gerisinden gelen pandemi ile kaybettiklerini geri alma uğraşı olarak algılanmalı. Bu büyüme ne yazık ki “sürdürülebilir, kapsayıcı” ve istihdam dostu bir büyüme olmadığı üzere enflasyon başta olmak üzere, iktisadi istikrarsızlık kaynağı olan iktisadın yapısal sıkıntılarını daha da artırıcı tesiri olacak, yoksullaştırıcı ve hatta gelir dağılımını daha bozucu tesiri olan bir büyümedir.
Büyümenin sürdürülemez olduğuna dair kıymetli işaretler vardır. Zira imalat sanayii üretiminde yavaşlama ve hatta düşme vardır. Üstelik, imalat endüstrisinin istikamet verdiği ihracat artışları ise birlikteinde ağır ithalat artışı ve dış ticaret açığı getirmekte.
Fakat büyümeyi asıl problemli kılan ise bu büyümeye karşın işçilerin, fiyatlı bölümün giderek daha da fakirleşmesidir. Pandemi altında işini, aşını kaybeden, konutuna ekmek götürmekte zorlanan işçiler, artık de ulusal gelir pastasından aldıkları hissesi düzgünce kaybetmeye başladılar. Asıl üzerinde durulması gereken de budur.
Bu büyüme, ağustos ayı prestijiyle yüzde 19.25’lik enflasyon oranı ve haziran ayı prestijiyle yüzde 22.4’lük bir işsizlik oranının konuşulduğu bir iktisatta kelam konusu olmuştur! Yani ortada “ekonomiyi uçuran”, iş, aş, refah ve istikrar yaratan bir büyüme yoktur.
FAKİRLEŞME VE SEFALET DEVRİ
– Son enflasyon datalarına bakılırsa de TÜFE yüzde 19.23. Bu, yurttaşın hissettiği enflasyonu ne kadar yansıtıyor?
Halkın enflasyonu deyince besin enflasyonunu anlamak gerekir. aslına bakarsan aylık gelirlerinin neredeyse tamamı besin eserleri alımlarına gitmektedir. Halkın enflasyonu olan besin enflasyonuna baktığımızda, aylık yüzde 3.18 ve yıllık olarak yüzde 29 arttığını görüyoruz. Bu artış, aylık bazda yüzde 1.12 ve yıllık yüzde 19.25 artan tüketici enflasyonuna (manşet enflasyona) göre pek yüksektir. Ayrıyeten geniş halk kısımlarının ne yazık ki gelirleri bu oranda artmadığı için, bu kısımlar açısından önemli bir hayat pahalılığı vardır. Bu durum toplumun giderek daha da fakirleşmesine ve sefaletin artmasına niye olmaktadır.
Besin enflasyonuna üretici tarafında baktığımızda ise burada da telaş verici gelişmeler var. Yİ-ÜFE’deki artışlar süreklilik kazanmakta. Bu artışların bir süre daha sonra geniş halk bölümlerine artırım olarak döneceğini düşündüğümüzde, yurttaşlarımız için hayat pahalılığı daha da artacak ve toplumdaki fakirleşme daha da ivme kazanacak.
‘FAİZ İNDİRİLSİN’ BASKISI BÜYÜK RİSK
– Yılsonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz, kur öngörüleriniz nelerdir? Bu alanlarda ne çeşit riskler görüyorsunuz?
Büyüme konusunda beklentim, yüzde 8 ile yüzde 9 içinde. Gerçek işsizlik oranının yüzde 20’nin üzerinde kalacağını düşünüyorum. Enflasyon beklentim ise en az yüzde 17. Kurda ise dolar 8.50’nin üzerinde, Avro ise 10.30’un üzerinde olacaktır. Gördüğüm en büyük risk, Merkez Bankası’na faiz oranlarını düşürme istikametinde yapılacak siyasi baskılar ile onun tetikleyeceği kur şoklarıdır. Cari açıkta da yılın ikinci yarısında artış bekliyorum. Ayrıyeten erken seçim mümkünlüğü ile bir daha iç kredileri, bilhassa tüketici kredileri artırmaya yönelik teşvikler de bir diğer değerli risk deposudur.
KURDA KALICI DÜŞÜŞ HAYAL
– Kurda bir düşüş kelam konusu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da faizin indirilmesi konusunda telkinleri var. Yakın vadede bir faiz indirimi olur mu?
Türkiye’de kurun tarafını kısa vadede daha epeyce, sermaye giriş ve çıkışları tesirler. Bu niçinle kurda kalıcı bir düşüş olacağını zannetmiyorum.
Ben yakın bir müddetde bir faiz indirimi de görmüyorum. Merkez eylül ayı toplantısında faiz artışına gitmeyebilir. Bu ortamda yapılacak bir faiz indiriminin, TL’de kaçışı hızlandırıp dövize olan talebi ve kuru artıracağına inanıyorum.
– Türkiye’nin brüt dış borcu 448 milyar doları aştı. Bu borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?
Dış borcun hem ölçü olarak birebir vakitte ulusal gelire oranının artması, başlı başına ülke açısından değerli bir kırılganlık oluşturmaktadır. Ayrıyeten dış borcun vadesinin kısalması da önemli bir meseledir.
İster özel kesim isterse kamu bölümü dış borç alsın, iş geri ödemeye gelince, ülke ortasında döviz talebi artmakta ve bu da kuru etkilemektedir. Borçları geri öderken de kişi başına geliri artıracak biçimde daima büyümek gerekir. Aksi takdirde dış borç geri ödemelerinde sorunlar yaşanabilecektir. Bu seviyeye ulaşmış dış borcun geri ödenmesi konusu başlı başına bir meseledir. Vadesi gelen dış borçları ödemek için alınacak yeni borçlar, yeni borçlanmanın maliyeti; ülke risk priminin yüksek olması niçiniyle arttığı için, ek dış borç yükü doğuracak.
EN BÜYÜK SORUN İŞSİZLİK
– Yurttaşı ve ekonomiyi nasıl günler bekliyor?
İleriki periyotların en kıymetli sorunu, artan işsizlik, hayat pahalılığı ve giderek daha da yaygınlaşacak ve artan yoksulluk olacaktır. Hem Türkiye genelinde hem kentler birebir vakitte bölgeler bazında derinleşen gelir dağılımındaki eşitsizlik artışları ve bunun yaratacağı iktisadi, toplumsal ve toplumsal problemler yeni periyoda damgasını vuracaktır. Aile reisinin işini kaybetmesi ile o ailede ortaya çıkacak gelir kayıpları ve gelecek konusundaki belirsizlik aile içerisinde çeşitli çatışmalar ve travmalara niye olabilecektir. İşsiz kalan çeşitli ruhsal meselelerle karşılaşabilir. Bu bireylerin cürüm sürece potansiyelinde artış olabilir.
İktisat ise çift haneli enflasyon, işsizlik ve faizin yanında azalan büyüme oranları, artan dış açık, kırılganlık ve yükselen ülke risk primiyle anılır hale gelecektir.
KAMU DEVREYE GİRMELİ
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları nelerdir?
Türkiye iktisadının en temel kırılganlıkları, memleketler arası rezervlerinin yetersiz olması (net rezervlerin hala eksi olması), ödenmesi gereken kısa vadeli dış borçlarının çok yüksek olması, ülke risk priminin yüksek ve ötürüsıyla dış borçlanmanın epey maliyetli olması, kronik hale gelmiş cari açık sorunu ile yüksek enflasyon ile yüksek enflasyon yanında istikrarsız ve sürdürülemez büyüme oranlarıdır. Sahip olduğumuz brüt rezervler bir yıllık döviz yükümlülüklerinden yüksek değil. Bu da ülkeyi dış şoklara açık hale getirmekte. Döviz şokları kısa müddette enflasyona yansımakta, ülke risk primi (CDS) yükselmekte. Endüstrinin çok halde ithalat bağımlılığı, cari açığı kronik hale getiriyor.
İstihdamdaki gelişmeler ileriki periyotlarında işgücü piyasasında daha olumsuz gelişmelerin öncülleri olarak karşımızda durmakta.
– Türkiye iktisadı için bir kurtuluş reçetesi var mı?
İktisadın meseleleri o denli bir programla, birkaç günde halledilecek sıkıntılar değil. Ancak inandığım bir şey var ki o da kamunun iktisattaki rolünü bir daha tanımlamadan, kamu öncülüğünde yeni planlı endüstrileşme siyasetleri uygulamadan, iktisadın yapısal sıkıntılarını çözmek mümkün değildir.
Günü kurtarmaya dönük kısa erimli, miyop siyasetlerle kuvvetli ve daima artan katma paha yaratan bir sanayi bölümü oluşturmak mümkün değildir. Endüstrileşmek her şeydilk evvel bilimsel ve laik eğitim, başta faiz ve döviz kuru siyasetleri olmak üzere dış ticaret, teknoloji, işgücü siyasetlerinin eşgüdüm içerisinde kamunun öncülüğünde uygulanmasını gerektirir.
yatırım tavsiyesi içermez
Üretici fiyat endeksindeki artışların süreklilik kazandığını, bunun bir süre daha sonra yurttaşa artırım olarak yansıyacağını ve toplumdaki fakirleşmenin hızlanacağını vurguladı. “Gördüğüm en büyük risk, Merkez Bankası’na faiz oranlarını düşürme istikametinde yapılacak siyasi baskılar ile onun tetikleyeceği kur şoklarıdır” diyen Prof. Dr. Mustafa Özer ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
EKONOMİYİ UÇURAN BÜYÜME YOK
– 2022-2024 devrini kapsayan OVP yayımlandı. Nasıl değerlendiriyorsunuz?
Üretim yapmadan üç yılda yüzde 5-5.5 büyüme mümkün değil. aslına bakarsan geçmiş devir büyümelerine de baktığınızda mehter ekibi üzereydik, bir ileri iki geri gitmişiz. 2021 yılı dolar kuru 8.30 TL iddia edilirken enflasyonun yüzde 16.2 olmasını beklemek saflık olur. Bu büsbütün piyasa beklentilerini yönlendirmeye dönük ve muhtemel bir seçime hakikat piyasa beklentilerini olumluya çevirmeye dair düzgün bir materyal olarak kalacak.
– Türkiye iktisadı, bu yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın birebir devrine kıyasla yüzde 21.7 büyüdü. Bu ne kadar gerçekçi?
Yüzde 21.7’lik büyüme, her şeydilk evvel, gerçek manada bir büyüme olarak değil; 2018 yılıyla Türkiye iktisadının girdiği kriz sarmalı ve gerisinden gelen pandemi ile kaybettiklerini geri alma uğraşı olarak algılanmalı. Bu büyüme ne yazık ki “sürdürülebilir, kapsayıcı” ve istihdam dostu bir büyüme olmadığı üzere enflasyon başta olmak üzere, iktisadi istikrarsızlık kaynağı olan iktisadın yapısal sıkıntılarını daha da artırıcı tesiri olacak, yoksullaştırıcı ve hatta gelir dağılımını daha bozucu tesiri olan bir büyümedir.
Büyümenin sürdürülemez olduğuna dair kıymetli işaretler vardır. Zira imalat sanayii üretiminde yavaşlama ve hatta düşme vardır. Üstelik, imalat endüstrisinin istikamet verdiği ihracat artışları ise birlikteinde ağır ithalat artışı ve dış ticaret açığı getirmekte.
Fakat büyümeyi asıl problemli kılan ise bu büyümeye karşın işçilerin, fiyatlı bölümün giderek daha da fakirleşmesidir. Pandemi altında işini, aşını kaybeden, konutuna ekmek götürmekte zorlanan işçiler, artık de ulusal gelir pastasından aldıkları hissesi düzgünce kaybetmeye başladılar. Asıl üzerinde durulması gereken de budur.
Bu büyüme, ağustos ayı prestijiyle yüzde 19.25’lik enflasyon oranı ve haziran ayı prestijiyle yüzde 22.4’lük bir işsizlik oranının konuşulduğu bir iktisatta kelam konusu olmuştur! Yani ortada “ekonomiyi uçuran”, iş, aş, refah ve istikrar yaratan bir büyüme yoktur.
FAKİRLEŞME VE SEFALET DEVRİ
– Son enflasyon datalarına bakılırsa de TÜFE yüzde 19.23. Bu, yurttaşın hissettiği enflasyonu ne kadar yansıtıyor?
Halkın enflasyonu deyince besin enflasyonunu anlamak gerekir. aslına bakarsan aylık gelirlerinin neredeyse tamamı besin eserleri alımlarına gitmektedir. Halkın enflasyonu olan besin enflasyonuna baktığımızda, aylık yüzde 3.18 ve yıllık olarak yüzde 29 arttığını görüyoruz. Bu artış, aylık bazda yüzde 1.12 ve yıllık yüzde 19.25 artan tüketici enflasyonuna (manşet enflasyona) göre pek yüksektir. Ayrıyeten geniş halk kısımlarının ne yazık ki gelirleri bu oranda artmadığı için, bu kısımlar açısından önemli bir hayat pahalılığı vardır. Bu durum toplumun giderek daha da fakirleşmesine ve sefaletin artmasına niye olmaktadır.
Besin enflasyonuna üretici tarafında baktığımızda ise burada da telaş verici gelişmeler var. Yİ-ÜFE’deki artışlar süreklilik kazanmakta. Bu artışların bir süre daha sonra geniş halk bölümlerine artırım olarak döneceğini düşündüğümüzde, yurttaşlarımız için hayat pahalılığı daha da artacak ve toplumdaki fakirleşme daha da ivme kazanacak.
‘FAİZ İNDİRİLSİN’ BASKISI BÜYÜK RİSK
– Yılsonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz, kur öngörüleriniz nelerdir? Bu alanlarda ne çeşit riskler görüyorsunuz?
Büyüme konusunda beklentim, yüzde 8 ile yüzde 9 içinde. Gerçek işsizlik oranının yüzde 20’nin üzerinde kalacağını düşünüyorum. Enflasyon beklentim ise en az yüzde 17. Kurda ise dolar 8.50’nin üzerinde, Avro ise 10.30’un üzerinde olacaktır. Gördüğüm en büyük risk, Merkez Bankası’na faiz oranlarını düşürme istikametinde yapılacak siyasi baskılar ile onun tetikleyeceği kur şoklarıdır. Cari açıkta da yılın ikinci yarısında artış bekliyorum. Ayrıyeten erken seçim mümkünlüğü ile bir daha iç kredileri, bilhassa tüketici kredileri artırmaya yönelik teşvikler de bir diğer değerli risk deposudur.
KURDA KALICI DÜŞÜŞ HAYAL
– Kurda bir düşüş kelam konusu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da faizin indirilmesi konusunda telkinleri var. Yakın vadede bir faiz indirimi olur mu?
Türkiye’de kurun tarafını kısa vadede daha epeyce, sermaye giriş ve çıkışları tesirler. Bu niçinle kurda kalıcı bir düşüş olacağını zannetmiyorum.
Ben yakın bir müddetde bir faiz indirimi de görmüyorum. Merkez eylül ayı toplantısında faiz artışına gitmeyebilir. Bu ortamda yapılacak bir faiz indiriminin, TL’de kaçışı hızlandırıp dövize olan talebi ve kuru artıracağına inanıyorum.
– Türkiye’nin brüt dış borcu 448 milyar doları aştı. Bu borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?
Dış borcun hem ölçü olarak birebir vakitte ulusal gelire oranının artması, başlı başına ülke açısından değerli bir kırılganlık oluşturmaktadır. Ayrıyeten dış borcun vadesinin kısalması da önemli bir meseledir.
İster özel kesim isterse kamu bölümü dış borç alsın, iş geri ödemeye gelince, ülke ortasında döviz talebi artmakta ve bu da kuru etkilemektedir. Borçları geri öderken de kişi başına geliri artıracak biçimde daima büyümek gerekir. Aksi takdirde dış borç geri ödemelerinde sorunlar yaşanabilecektir. Bu seviyeye ulaşmış dış borcun geri ödenmesi konusu başlı başına bir meseledir. Vadesi gelen dış borçları ödemek için alınacak yeni borçlar, yeni borçlanmanın maliyeti; ülke risk priminin yüksek olması niçiniyle arttığı için, ek dış borç yükü doğuracak.
EN BÜYÜK SORUN İŞSİZLİK
– Yurttaşı ve ekonomiyi nasıl günler bekliyor?
İleriki periyotların en kıymetli sorunu, artan işsizlik, hayat pahalılığı ve giderek daha da yaygınlaşacak ve artan yoksulluk olacaktır. Hem Türkiye genelinde hem kentler birebir vakitte bölgeler bazında derinleşen gelir dağılımındaki eşitsizlik artışları ve bunun yaratacağı iktisadi, toplumsal ve toplumsal problemler yeni periyoda damgasını vuracaktır. Aile reisinin işini kaybetmesi ile o ailede ortaya çıkacak gelir kayıpları ve gelecek konusundaki belirsizlik aile içerisinde çeşitli çatışmalar ve travmalara niye olabilecektir. İşsiz kalan çeşitli ruhsal meselelerle karşılaşabilir. Bu bireylerin cürüm sürece potansiyelinde artış olabilir.
İktisat ise çift haneli enflasyon, işsizlik ve faizin yanında azalan büyüme oranları, artan dış açık, kırılganlık ve yükselen ülke risk primiyle anılır hale gelecektir.
KAMU DEVREYE GİRMELİ
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları nelerdir?
Türkiye iktisadının en temel kırılganlıkları, memleketler arası rezervlerinin yetersiz olması (net rezervlerin hala eksi olması), ödenmesi gereken kısa vadeli dış borçlarının çok yüksek olması, ülke risk priminin yüksek ve ötürüsıyla dış borçlanmanın epey maliyetli olması, kronik hale gelmiş cari açık sorunu ile yüksek enflasyon ile yüksek enflasyon yanında istikrarsız ve sürdürülemez büyüme oranlarıdır. Sahip olduğumuz brüt rezervler bir yıllık döviz yükümlülüklerinden yüksek değil. Bu da ülkeyi dış şoklara açık hale getirmekte. Döviz şokları kısa müddette enflasyona yansımakta, ülke risk primi (CDS) yükselmekte. Endüstrinin çok halde ithalat bağımlılığı, cari açığı kronik hale getiriyor.
İstihdamdaki gelişmeler ileriki periyotlarında işgücü piyasasında daha olumsuz gelişmelerin öncülleri olarak karşımızda durmakta.
– Türkiye iktisadı için bir kurtuluş reçetesi var mı?
İktisadın meseleleri o denli bir programla, birkaç günde halledilecek sıkıntılar değil. Ancak inandığım bir şey var ki o da kamunun iktisattaki rolünü bir daha tanımlamadan, kamu öncülüğünde yeni planlı endüstrileşme siyasetleri uygulamadan, iktisadın yapısal sıkıntılarını çözmek mümkün değildir.
Günü kurtarmaya dönük kısa erimli, miyop siyasetlerle kuvvetli ve daima artan katma paha yaratan bir sanayi bölümü oluşturmak mümkün değildir. Endüstrileşmek her şeydilk evvel bilimsel ve laik eğitim, başta faiz ve döviz kuru siyasetleri olmak üzere dış ticaret, teknoloji, işgücü siyasetlerinin eşgüdüm içerisinde kamunun öncülüğünde uygulanmasını gerektirir.
yatırım tavsiyesi içermez