Akademisyen, iktisatçı Prof. Dr. Mehmet Şişman, Türkiye’nin ne yazık ki hiperenflasyona hakikat yol aldığını vurgulayarak yıllık enflasyonun mayıs ayına kadar, yüzde 50’lere sıçrama mümkünlüğünün yüksek olduğunu söylemiş oldu.
Şişman ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Görüyoruz ki iktidarın iktisatta istikrarlı bir modeli yok. İktidarın iktisatta model arayışı neye mal olacak?
Ülkenin iktisatta yeni bir modele ve bakış açısına muhtaçlığı olduğu gerçek, ama ortaya konan bu model gerçeği kavramıyor. Üstelik dört başı mamur bir model değil. Detay zenginliği yok, geniş bir yelpazede Neoliberal siyasete karşı tesir içermiyor. Yalnızca TL mevduatına verilecek faiz ve ihracat dövizi odaklı. Öte yandan, finansallaşmanın sermaye girişine dayalı bir büyüme modeliyle devam ettirilebildiği Türkiye bacağı, 2016’dan bu yana sancılı. 2018 daha sonrası bu sancı daha da arttı ve gelinen yer, giderek ivme kazanan devasa yükseklikte enflasyon, düşürülemeyen çift haneli işsizlik. 2020’de başlayan faiz indirimiyle kredi genişlemesi süreci para siyasetini faiz, döviz ve enflasyon üçgenine soktu. Döviz rezervindeki süratli erimenin döviz kuru artışıyla olumsuz tesiri geldi. TL, ticaret yaptığımız ülkelere nazaran en bedelsiz periyodunu yaşıyor. Bankalar uzun vadeli kredi vermekte isteksiz. TL mevduatın kur muhafazalı kısmı toplam TL mevduatının yüzde 10’u seviyesinde bile değil. Negatif gerçek faiz eksenli model arayışı para siyasetinde istikrarı sağlayamadığı üzere, süratle yükselen maliyet enflasyonu kanalından, bir daha faiz artışını zorluyor, üstelik faydası da tartışmalı. meğer, tüm dünyada olduğu üzere Covid çıkışı kapitalizmin normalini anlamaya çalışmalı, ona nazaran siyaset üretmeliyiz.
Mevcut iktisat siyasetiyle tüketici fakirleşmesi yaygınlaştığı üzere, iktisatta maliyetler yükseliyor, enflasyonu düşürecek politik seçenek ortaya konulamıyor.
– Düşük faiz ısrarı döviz kuruna tepe yaptırdı. Artık kur muhafazalı eser ekonomiyi nasıl etkileyecek?
İtimat en temel öge burada. Ruhsal tesirler aşılmadan yatırım tasarruf istikrarı beklenmemeli. Tasarrufların üretken yatırımlara kanalize olması isteniyorsa, bu demokratik ve ruhsal olarak sorunu ortaya koyan bir garanti sağlanmasıyla mümkündür. Bu da daha saydam ve farklı görüşleri dikkate alan demokratik bir bakışla olabilir kanısındayım. Yastık altı, banka kiralık kasaları ve döviz tevdiattaki birikimler belirsizliğin ve inanç meselesinin en temel göstergesidir. Kur muhafazalı mevduat uygulaması birinci üç ay ortasında anlaşılacağını düşündüğüm ve inanç tazeleme ögesi olamayacak derecede zayıf bir araçtır. Bu hesaplara ilgi birinci ay düşük seviyededir.
– Şu anda iktisatta gördüğünüz en temel riskler nelerdir, tahlil için neler önerirsiniz?
Hiperenflasyon epey büyük bir risk olarak ortada duruyor. Bu modelle de çözülmesini beklemiyoruz. Ayrıyeten toplumdaki ayrışma, kutuplaşma had safhada ve krize giden bütün yollar açık. İhracattan gelen döviz ve kısa vadeli sermaye girişleri yetersiz kalmaya devam ederse, dış borç ödemeleri için sermaye denetimi yahut kambiyo denetimi getirilmesi mümkünlüğü değerli bir risktir. Öte yandan, Fed faiz artırma sürecine girecek. Bu gelişmeye hazırlıksız yakalanıyoruz. Baş başa verip genel krizi önleyebilecek vakti ve kurumsal hafızayı ortaya çıkaracak ortamı yaratmazsak, 2022 hiç de düzgün bir tecrübe olmayacak.
BIÇAK SIRTINDA İLERLİYORUZ
– 2022 yılı için kur, faiz, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz?
2022’de de geçen yıl olduğu üzere, yalnızca büyüme gayeli ve emeğin gelirden aldığı hissesi gerçek olarak artırmayan bir modelle, gelinecek yer işsizliği de önleyemez. Çünkü bu durumda iç talep aşağıya çeker ve kârlılık da düşer. Büyüme bu yıl yalnızca ihracatın çekmesiyle lakin yüzde 3’leri bulursa, kriz derinleşmemiş demektir. Mayısa kadar yüksek enflasyonu durduramazsak, kur ve faizi de durduramayız. Kurdaki dalgalanma devam edecek. Varlık fiyatlarındaki (konut, otomobil) artışın devam edemeyeceği noktada para arzı da artırılamayacağından, kritik eşiğe gelinebilir. Cari açıkta bir ölçü küçülme gerçekleşse bile bütçe açığı yoluyla istikrarın bozulacağını ve TL cinsinden tasarruf açığı ve dolarizasyon probleminin çözülemediğini gözleyeceğiz. Dünya iktisadında merkez bankalarının, başta ABD Fed’in deklare ettiğı üzere faiz artışı (2022 de üç defa olmak üzere, martta başlayacak) sürecine girmesi de dolar endeksi artışı yoluyla yaratılabilecek olan değerli bir risktir. Bıçak sırtında ilerliyoruz.
HİPERENFLASYONA SON HIZ GİDİŞ
– Enflasyon resmi sayılara göre bile yüzde 36’yı aştı. Enflasyonda öngörüleriniz nedir, yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Şayet topyekûn değişiklik öneren iktisadi model getirilmezse ve/veya öngörülebilir bir seçim tarihi açıklanmazsa yıllık enflasyonun mayıs ayına kadar, TÜFE’de yaklaşık yüzde 40’lardan yüzde 50’lere sıçraması mümkünlüğü yüksektir. Çünkü ÜFE’deki aylık yaklaşık yüzde 20’lik yıllık yüzde 80’lik enflasyon bu süreci tetiklemekte. Bu da hiperenflasyona gerçek yol aldığımız manasına gelmektedir ne yazık ki.. Politik alan ekonomiyi belirleyecek bir çerçeve sunmalıdır. Aksi biçimde iktisadi ve siyasi krizin oluşması engellenemez bir hal alıyor. Yüksek elektrik artırımı bütün kesimleri petrol meblağlarına benzeri bir halde etkileyecektir. Yalnızca seçim tarihi açıklaması da bizi kurtarmıyor bu saatten daha sonra, beraberinde geniş iştirakli bir iktisat kurulu toplanarak acil teklifleri hayata geçirilmeli. Vatandaş 2022’de birinci iki ayı yükselten nominal fiyatları dikkate alarak yanılsama ortasında geçirebilir. Mart ayından itibaren bir daha enflasyonun yükü daha ziyadesiyle kendisini hissettirecektir. Çünkü gerçek fiyatlar yükselmedi. Bilhassa sabit gelirli epeyce derin buhran halini deneyimlediği bir vakit dilimine girmiştir.
– Bu volatilitede iş, yatırım yapmak mümkün olur mu?
Dövizdeki oynaklık ve maliyetlerin meçhullüğü bölümlerdeki fiyat mukavelelerinin belirsizliğini artırıyor ve iş yapma kabiliyetini azaltıyor. Fiyatlardaki bu oynaklık yabancıyı da ürkütmüş anlaşılan; geçen hafta swap konumlarını bile 279 milyon dolar azalttılar. Borsadaki yabancı hissesi yüzde 40’lara düşmüş vaziyette. Ayrıyeten geçen hafta gelen 41 milyon dolar da yüksek tahvil faizini tercih etti. Neoliberal modelde yabancı sermaye kur riskini üstlenmek istemez.
BELİRSİZLİK ARTACAK
– Gerçek bölüm ve bankalar tarafında nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız, bu belirsizlik ortamı onları nasıl tesirler?
Artık faiz artırsak bile yararı belgisiz. Kur muhafazalı mevduat biçiminde kur fazlaca artsa bile bankaların kur riski Hazine tarafınca karşılanacağından, neoliberal finansallaşmanın temel kurumu bankalar bir daha kârlılığını koruyacaklar. Bankalar uzun vadeli ticari kredi vermekte isteksiz. Çünkü sanayi ve ihracatçı ithalat girdi maliyeti yanında elektrik ve fiyat artışlarının getirdiği maliyet artışlarıyla da baş etmek ve dolar cinsinden yükselen maliyetlerine deva bulmak zorundalar. Bu olgu da işsizliği düşüren istihdam artışlarının ve yatırımların suratını kestiği üzere, meçhullüğü ve öngörülemezliği daha da artırmaktadır. Tarımda işler epey karışık. Devlet yardımları döviz bazında küçülüyor, Girdi maliyetleri besin fiyatlarını daima artırdığından, tarım kısmını düze çıkaramıyor bir türlü.
yatırım tavsiyesi içermez
Şişman ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Görüyoruz ki iktidarın iktisatta istikrarlı bir modeli yok. İktidarın iktisatta model arayışı neye mal olacak?
Ülkenin iktisatta yeni bir modele ve bakış açısına muhtaçlığı olduğu gerçek, ama ortaya konan bu model gerçeği kavramıyor. Üstelik dört başı mamur bir model değil. Detay zenginliği yok, geniş bir yelpazede Neoliberal siyasete karşı tesir içermiyor. Yalnızca TL mevduatına verilecek faiz ve ihracat dövizi odaklı. Öte yandan, finansallaşmanın sermaye girişine dayalı bir büyüme modeliyle devam ettirilebildiği Türkiye bacağı, 2016’dan bu yana sancılı. 2018 daha sonrası bu sancı daha da arttı ve gelinen yer, giderek ivme kazanan devasa yükseklikte enflasyon, düşürülemeyen çift haneli işsizlik. 2020’de başlayan faiz indirimiyle kredi genişlemesi süreci para siyasetini faiz, döviz ve enflasyon üçgenine soktu. Döviz rezervindeki süratli erimenin döviz kuru artışıyla olumsuz tesiri geldi. TL, ticaret yaptığımız ülkelere nazaran en bedelsiz periyodunu yaşıyor. Bankalar uzun vadeli kredi vermekte isteksiz. TL mevduatın kur muhafazalı kısmı toplam TL mevduatının yüzde 10’u seviyesinde bile değil. Negatif gerçek faiz eksenli model arayışı para siyasetinde istikrarı sağlayamadığı üzere, süratle yükselen maliyet enflasyonu kanalından, bir daha faiz artışını zorluyor, üstelik faydası da tartışmalı. meğer, tüm dünyada olduğu üzere Covid çıkışı kapitalizmin normalini anlamaya çalışmalı, ona nazaran siyaset üretmeliyiz.
Mevcut iktisat siyasetiyle tüketici fakirleşmesi yaygınlaştığı üzere, iktisatta maliyetler yükseliyor, enflasyonu düşürecek politik seçenek ortaya konulamıyor.
– Düşük faiz ısrarı döviz kuruna tepe yaptırdı. Artık kur muhafazalı eser ekonomiyi nasıl etkileyecek?
İtimat en temel öge burada. Ruhsal tesirler aşılmadan yatırım tasarruf istikrarı beklenmemeli. Tasarrufların üretken yatırımlara kanalize olması isteniyorsa, bu demokratik ve ruhsal olarak sorunu ortaya koyan bir garanti sağlanmasıyla mümkündür. Bu da daha saydam ve farklı görüşleri dikkate alan demokratik bir bakışla olabilir kanısındayım. Yastık altı, banka kiralık kasaları ve döviz tevdiattaki birikimler belirsizliğin ve inanç meselesinin en temel göstergesidir. Kur muhafazalı mevduat uygulaması birinci üç ay ortasında anlaşılacağını düşündüğüm ve inanç tazeleme ögesi olamayacak derecede zayıf bir araçtır. Bu hesaplara ilgi birinci ay düşük seviyededir.
– Şu anda iktisatta gördüğünüz en temel riskler nelerdir, tahlil için neler önerirsiniz?
Hiperenflasyon epey büyük bir risk olarak ortada duruyor. Bu modelle de çözülmesini beklemiyoruz. Ayrıyeten toplumdaki ayrışma, kutuplaşma had safhada ve krize giden bütün yollar açık. İhracattan gelen döviz ve kısa vadeli sermaye girişleri yetersiz kalmaya devam ederse, dış borç ödemeleri için sermaye denetimi yahut kambiyo denetimi getirilmesi mümkünlüğü değerli bir risktir. Öte yandan, Fed faiz artırma sürecine girecek. Bu gelişmeye hazırlıksız yakalanıyoruz. Baş başa verip genel krizi önleyebilecek vakti ve kurumsal hafızayı ortaya çıkaracak ortamı yaratmazsak, 2022 hiç de düzgün bir tecrübe olmayacak.
BIÇAK SIRTINDA İLERLİYORUZ
– 2022 yılı için kur, faiz, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz?
2022’de de geçen yıl olduğu üzere, yalnızca büyüme gayeli ve emeğin gelirden aldığı hissesi gerçek olarak artırmayan bir modelle, gelinecek yer işsizliği de önleyemez. Çünkü bu durumda iç talep aşağıya çeker ve kârlılık da düşer. Büyüme bu yıl yalnızca ihracatın çekmesiyle lakin yüzde 3’leri bulursa, kriz derinleşmemiş demektir. Mayısa kadar yüksek enflasyonu durduramazsak, kur ve faizi de durduramayız. Kurdaki dalgalanma devam edecek. Varlık fiyatlarındaki (konut, otomobil) artışın devam edemeyeceği noktada para arzı da artırılamayacağından, kritik eşiğe gelinebilir. Cari açıkta bir ölçü küçülme gerçekleşse bile bütçe açığı yoluyla istikrarın bozulacağını ve TL cinsinden tasarruf açığı ve dolarizasyon probleminin çözülemediğini gözleyeceğiz. Dünya iktisadında merkez bankalarının, başta ABD Fed’in deklare ettiğı üzere faiz artışı (2022 de üç defa olmak üzere, martta başlayacak) sürecine girmesi de dolar endeksi artışı yoluyla yaratılabilecek olan değerli bir risktir. Bıçak sırtında ilerliyoruz.
HİPERENFLASYONA SON HIZ GİDİŞ
– Enflasyon resmi sayılara göre bile yüzde 36’yı aştı. Enflasyonda öngörüleriniz nedir, yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Şayet topyekûn değişiklik öneren iktisadi model getirilmezse ve/veya öngörülebilir bir seçim tarihi açıklanmazsa yıllık enflasyonun mayıs ayına kadar, TÜFE’de yaklaşık yüzde 40’lardan yüzde 50’lere sıçraması mümkünlüğü yüksektir. Çünkü ÜFE’deki aylık yaklaşık yüzde 20’lik yıllık yüzde 80’lik enflasyon bu süreci tetiklemekte. Bu da hiperenflasyona gerçek yol aldığımız manasına gelmektedir ne yazık ki.. Politik alan ekonomiyi belirleyecek bir çerçeve sunmalıdır. Aksi biçimde iktisadi ve siyasi krizin oluşması engellenemez bir hal alıyor. Yüksek elektrik artırımı bütün kesimleri petrol meblağlarına benzeri bir halde etkileyecektir. Yalnızca seçim tarihi açıklaması da bizi kurtarmıyor bu saatten daha sonra, beraberinde geniş iştirakli bir iktisat kurulu toplanarak acil teklifleri hayata geçirilmeli. Vatandaş 2022’de birinci iki ayı yükselten nominal fiyatları dikkate alarak yanılsama ortasında geçirebilir. Mart ayından itibaren bir daha enflasyonun yükü daha ziyadesiyle kendisini hissettirecektir. Çünkü gerçek fiyatlar yükselmedi. Bilhassa sabit gelirli epeyce derin buhran halini deneyimlediği bir vakit dilimine girmiştir.
– Bu volatilitede iş, yatırım yapmak mümkün olur mu?
Dövizdeki oynaklık ve maliyetlerin meçhullüğü bölümlerdeki fiyat mukavelelerinin belirsizliğini artırıyor ve iş yapma kabiliyetini azaltıyor. Fiyatlardaki bu oynaklık yabancıyı da ürkütmüş anlaşılan; geçen hafta swap konumlarını bile 279 milyon dolar azalttılar. Borsadaki yabancı hissesi yüzde 40’lara düşmüş vaziyette. Ayrıyeten geçen hafta gelen 41 milyon dolar da yüksek tahvil faizini tercih etti. Neoliberal modelde yabancı sermaye kur riskini üstlenmek istemez.
BELİRSİZLİK ARTACAK
– Gerçek bölüm ve bankalar tarafında nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız, bu belirsizlik ortamı onları nasıl tesirler?
Artık faiz artırsak bile yararı belgisiz. Kur muhafazalı mevduat biçiminde kur fazlaca artsa bile bankaların kur riski Hazine tarafınca karşılanacağından, neoliberal finansallaşmanın temel kurumu bankalar bir daha kârlılığını koruyacaklar. Bankalar uzun vadeli ticari kredi vermekte isteksiz. Çünkü sanayi ve ihracatçı ithalat girdi maliyeti yanında elektrik ve fiyat artışlarının getirdiği maliyet artışlarıyla da baş etmek ve dolar cinsinden yükselen maliyetlerine deva bulmak zorundalar. Bu olgu da işsizliği düşüren istihdam artışlarının ve yatırımların suratını kestiği üzere, meçhullüğü ve öngörülemezliği daha da artırmaktadır. Tarımda işler epey karışık. Devlet yardımları döviz bazında küçülüyor, Girdi maliyetleri besin fiyatlarını daima artırdığından, tarım kısmını düze çıkaramıyor bir türlü.
yatırım tavsiyesi içermez