İstanbul’da yaşayan Yahudi tüccar Leon Bahar 1942’de İstanbul Valiliği’ne yazdığı mektupta, “Para ve servettilk evvelden vatanın selametini düşünen ve Türklüğün yapıcılığına inanmış bir ferdim” diyordu Varlık Vergisi’ne muhalefetini anlatacak şık bir mektuba başlarken.
Bahar, o yıl Türkiye’de Varlık Vergisi’nin uygulandığı binlerce gayrimüslimden bir tanesiydi.
“Vücudumdaki kan, verginin değerine tekabül ederse feda olsun. Kâfi ki bugüne kadar lekesiz hayatışken ardıma vatan vergisinden kaçmış hain damgası vurulmasın” diyordu mektubunda.
Yaşadığı ülkeye kendisini ‘yabancılaştırdığını’ düşündüğü verginin bir daha hesaplanmasını istiyordu yetkililerden.
Son devir Kulüp dizisiyle bir daha gündeme gelen Varlık Vergisi, 11 Kasım 1942’de kanunlaştı.
Ne amaçlandı?
Pekala, kelam konusu vergi kağıt üstünde neyi amaçlıyordu?
Kanunla, İkinci Dünya Savaşı devrinde olağanüstü çıkar ve servete sahip olan şahıslardan bir keze mahsus olmak üzere vergi alınmasını öngörülüyordu.
Başbakan Şükrü Saracoğlu, TBMM’de yaptığı bir konuşmada verginin emelinin “piyasadaki para arzını azaltmak, fiyat artışlarının önüne geçmek ve Türk parasını kıymetlendirmek” olduğunu belirtiyordu.
Vergi ölçülerinin belirlenmesi ve toplanması hedefiyle her vilayette kurulan vergi tespit komitelerinde kentin en yetkili mülkiye ve mal memurları yer alıyordu.
Kanunda vergi oranı ile ilgili direkt bir söz yer almazken, vergi ölçüsü ile ilgili tespit ve takdir hakkı da bu kurullara bırakılıyordu. Vergilerin tahsili için verilen müddet ise 15 gündü.
Devrin İstanbul Defterdarı olan Faik Ökte, Varlık Vergisi uygulamasından vazgeçilmesinden yıllar daha sonra yazdığı “Varlık Vergisi Faciası” isimli kitabında, bir epey gayrimüslimden servetlerinin ve gelirlerinin epey üstünde bir vergi talep edildiğini yazacaktı.
15 günlük müddet zarfında gayrimüslimlerin bir kısmının vergiyi ödeyemediğini kaleme alan Ökte, bir kısmının ise malı mülkü bulunmasına karşın, vergi fiyatını ödemek için gereğince nakit parası olmadığı tarafındaki beyanlarını aktarıyordu. Bu bireyler gayrimenkullerini satışa koyduklarını söylüyor ve bu yüzden de devletten ek mühlet talep ediyordu.
Lakin bu mühlet verilmediği üzere, kanunda tekrarlanmış olmadıkça vergilerle ilgili itirazların da yapılamayacağı belirtiliyordu. Tekrarlanmış vergi itirazlarında ise miktarca fazlaca olan alınıyordu.
Leon Bahar’ın ömrü, gazeteci ve muharrir Nurten Yalçın Erüs’ün 2019 yılında yayımladığı “Şair, Edip, Dürüst Tüccar Leon Bahar’ı Takdimimdir” isimli biyografik romanla kamuoyuna yansıdı.
Kitapta Erüs, Leon Bahar’ın kızlarına da seslendiği, karısı Jenny’e yazdığı mektuplara ve çeşitli devlet gorevlilerine gönderdiği dilekçelere yer veriyor.
Erüs kitabında periyodun siyasetine da ışık tutarak, Başbakan Saraçoğlu’nun vergi hakkındaki kararlılığına yer veren gazete haberlerini de şu satırlarla aktarıyor:
“Bu memleket tarafınca gösterilen misafirperverlikten faydalanarak varlıklı oldukları biçimde, ona karşı bu nazik anda görevlerini yapmaktan kaçacak kimseler hakkında bu kanun, bütün şiddetiyle uygulanacaktır.”
Gerçekten o denli de oluyor ve Leon Bahar üzere vergisini ödeyemeyen çok sayıda gayrimüslim Erzurum’un Aşkale ve Eskişehir’in Sivrihisar ilçelerindeki çalışma kamplarına gönderiliyordu.
Babasız büyümek
Trenlerle çalışma kamplarına gdolayılen gayrimüslimler Aşkale’de sert kış şartlarında kar küremek, yol süpürmek; Sivrihisar’da ise yol inşaatlarında taş kırmak üzere çeşitli işlerde çalıştırılıyordu.
Çeşitli kaynaklara bakılırsa çalışma kamplarına binden çok kişi gdolayıldüğü iddia ediliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan “Aşkale Yolcuları – Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları” kitabının muharriri Rıdvan Akar, bir kaynağa bakılırsa 21, öbür bir kaynağa bakılırsa ise 25 kişinin çalışma kamplarında yaşlılığa, kedere yahut şartlara dayanamayıp ömrünü kaybettiğini söylüyor.
Erüs’ün kitabında yer alan dilekçelerden birisinde Leon Bahar, “Sayın Bakan, her saniyesi vatan için harcaması gereken kıymetli vaktinizden çaldığımın bilincindeyim” diye seslendiği bir bakana çaresizce, “İyice kuvvetsiz kaldığım bu ücra köyde bir yandan da içimde açılan yaralarla baş etmeye çalışıyorum” diyor.
Çocuklarına ve ailesine duyduğu hasreti dilekçesinde şöyleki sürdürüyor Leon Bahar:
“Benden medet uman, ‘baba’ diye ağlayan yavrularımın yakarışlarını duyar üzereyim.”
Artık İsrail’de yaşayan Leon Bahar’ın kızı Suzan Keer ise babasının kampta rahatsızlandığını ve kamp dönüşünün akabinde kısa sayılabilecek bir süre içerisinde de hayatını kaybettiğini lisana getiriyor. Keer, bu sebeple babasız büyüdüğünden, küçük yaşı prestijiyle da epey sorunlar yaşadığından bahsediyor.
Sermaye el mi değiştirdi?
Sermayenin gayrimüslimlerin elinden alınarak Müslüman Türklere verildiği istikametinde yaygın bir kanı da o senelerdan beri kamuoyunun gündeminde.
Gerçekten 10 Kasım 1943 günü CHP küme toplantısında konuşan Başbakan Saracoğlu da, bu kanının güçlenmesine “piyasaya hakim olan gayri Türk ögeleri, vergi yardımıyla bertaraf ederek Türk piyasasını Türk tüccarlarının ve Türklerin eline verecekleri” tarafındaki kelamlarıyla imkan tanıyordu.
Akar, da toplanan vergilerin yüzde 72’sinin gayrimüslimlerden tahsil edildiğini tabir ederek şunları söylüyor:
“Varlık Vergisi uygulamalarıyla bir arada sermaye kuvvetli bir biçimde, ticaret burjuvazisi içerisinde değerli bir yere sahip olan gayrimüslimlerden Müslümanlara geçti, sermaye el değiştirdi.”
Araştırmacı Rıfat Bali ise bu tespite “kısmen” katıldığını aktarıyor ve şu biçimde konuşuyor:
“Biroldukça Türk Müslüman endüstrici Varlık Vergisi sırasında yok kıymetine satılan gayrimenkulleri satın alarak büyümeye başladı. Fakat 1950’den itibaren Türkiye’de kalmış olan gayrimüslimler yeni liberal iktisat rejiminin altında kaybettikleri servetleri bir daha oluşturabildiler.”
‘Yok pahasına’
Ankara’ya yazdığı mektubunda Leon Bahar, yaklaşık 30 bin lira ederindeki mal ve mülkünün, “yok değerine 11 bin liraya satıldığından, daha doğrusu el konulduğundan” bahsediyordu.
Pekala sahiden de vergiyi ödeyemeyen gayrimüslimlerin mal, mülk ve eşyalarına el konuldu mu?
Ökte, kitabında vergi mükelleflerinin M, G, E ve D diye dörde ayrıldığını yazıyor. Buna göre, cetveldeki tabirlerden M, “Müslüman”; G, “gayrimüslim”; E, “ecnebi” (Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan kişiler) ve D de “dönme” (din değiştirenler) manasına geliyordu.
Ökte, hayli ortaklı şirketlere yönelik vergilendirmelerde, vergilere karşılık ecnebilerin ve Müslümanların paylarına dokunulmadığını ve vergiler karşılığında gayrimüslimlerin ise mallarının, konut eşyalarının ve gayrimenkullerinin satıldığını belirtiyor:
“Şirkete tarh edilen (vergilendirilen) bir vergi ötürüsıyla şeriklerden (ortak) E yahut M olanına dokunulmaması, şirketin yalnız G’nin sermayesine göre olan kısım üzerinden mütalebede bulunulması (talep edilmesi), G şerikin (ortağın) konut eşyasının satılıp kendisinin Aşkale’ye gönderilmesi, bu vergi tatbikatının en hüzünlü tarafıdır. bir daha kayıt etmek lazımdır ki, ecnebiler bu türlü yönetim edilen vergiyi de büsbütün ödememişlerdir.”
Keyfi uygulamalar
Varlık Vergisi’nin tahsilatında yapılan bu çeşit “keyfi uygulamalar” ise vergiyle alakalı diğer bir tartışmaya husus.
Bahis hakkında çalışmalarıyla bilinen Prof. Dr. Ayhan Aktar, bu “keyfiyetle” ilgili Aşkale’ye birinci kafilede gönderilen, genç bir kereste tüccarı olan Parseh Gevrekyan’ın öyküsünü anlatıyor.
Bu genç adam sinema yıldızı Cahide Sonku’nun da sevgilisi. Sonku’nun da büyük aşkından sık sık bahsetmiş olduğuni belirten Aktar, “Gevrekyan’dan 150 bin lira üzere acayip bir vergi isteniyor. bu biçimde Gevrekyan buna karşılık, ‘Kerestenin kamyonu yirmibeş lira. Kaç kamyon kereste satmalıyım ki bu vergiyi ödeyeyim?” diyor.
Aktar’a göre bu maliye bürokrasisisin erkeksi bir öç alma kıssasından öbür bir şey değil:
“Bir nevi, amiyane tabirle ‘Var mı bizim mahallenin kızına sulanmak?’ diyorlar.”
O günün gazete başlıklarını hatırlatan Akar ise, “Yahudi bir tüccarın işhanı satıldığında, bu basına “En sonunda ‘x’ işhanı da millileştirildi” üzere başlıklarla yansıdı” diye ekliyor.
‘İtiraz mümkün değildi’
Akar, kanunun ilan edildiği üzere rastgele bir ayrımcılığı içermediğini söylüyor lakin durumun fiiliyatta daha farklı olduğunu belirtiyor:
“Yasanın Meclis’ten çıkmasıyla birlikte bu bir kapital ve varlık vergisiydi. Bu vergi tipi yalnızca Türkiye’de değil; Almanya ve İngiltere’de de uygulandı. İlhamını buradan aldığını var iseyan bu yasa, lakin fiili olarak gayrimüslimlere karşı uygulandı. Vergi uygulamalarının eşitlik üzere ögeleri vardır. Fiiliyattan hariç yazılı kanunun anti-demokratik yanı ise itiraz hakkı mümkün değildi.”
‘Şimdi Türkiye’de yeni bir periyoda girdik’
Ayhan Aktar, tekrar yaşanmaması açısından Varlık Vergisi ve Aşkale’yi hatırlamanın değerli olduğunun altını çiziyor.
Aktar’a nazaran kitabının çıktığı 2000 yılında bu sorunları konuşmak şimdiye nazaran hayli daha kolaydı:
“O yılda Türkiye hayli farklı bir yerdeydi. Şimdiki üzere rekabetçi, otoriter bir rejim içerisinde değildi. Türkiye her şeyin tartışıldığı bir yerdi. Evlilik öncesi alakalar gündeme geldiği üzere azınlıklarla ilgili sıkıntılar de gündeme geliyordu. Tahminen azınlık problemleri Ermeni soykırımıyla başladı ve Cumhuriyet devrinde ne olup bittiği de gündeme geldi.”
Türkiye’deki gayrimüslimlerin bu problemleri her vakit yüreklerinde hissettiğini vurgulayan Aktar, fakat halkın büyük çoğunluğunun bu durumdan haberdar olmadığını söylüyor.
Lakin bugünleri ise “‘Aman tek partilı yıllar, Atatürk ve İnönü devri ile ilgili makûs kelam söylenmesin’ dönemi” olarak niteleyen Aktar, kelamlarına şöyleki devam ediyor:
“Sağdan ve soldan da tıpkı ikazları alıyoruz. Tahminen sinema, sanat seviyesinde bu mevzular gündeme geliyor. Lakin maalesef akademik çerçevede gündemden düşmüş üzere görünüyor.”
‘Anlatacak yollar çoğalacak ‘
Erüs ise bize Leon Bahar’ın sürgündeki Ermeni tüccar Himayak ile olan dostluğundan bahsediyor.
Leon Bahar’ın Ulus’taki mezarındaki kitabeyi Himayak’ın yazdığını kaydeden Erüs, şöyleki devam ediyor:
“Şair, Edip, Dürüst, Tüccar o şiirin bir mısrası. Yani sürgündeki dostu, Leon’u bir ömür olmak istediği her şeyiyle sürgünde tanıyor ve mezar taşına bu kelamları kazıyor. Tıpkı Leon’un şairliğinin teslimi üzere bu yapılan haksızlığın da haksızlık olduğunu tarih bir gün teslim edecek. Anlatacak yollar çoğalacak, tıpkı Kulüp üzere.
“Aynı şiirin son satırında mezara gelenlerden bir Fatiha da istiyor Himayak. Bir Ermeni, bir Yahudi için bir Müslüman duası istiyor. Bu topraklarda barış ortasında yaşama isteğine delil arıyorsanız Ulus’ta Leon’un mezar taşını okuyabilirsiniz.”
Keer’in sesi babası hakkında konuşurken hala titriyor. Hüznü ve acısı dün üzere hissediliyor.
“Size bir tek şey söyleyeceğim” diyor ve şöyleki devam ediyor Keer:
“Bir insan bir memlekette yaşıyorsa, o lisanı konuşuyorsa, kendini o millete adapte olmuş biçimde hissediyorsa o kıymetlidir. Ben kendimi nasıl Türk hissediyorsam, Türkiye de beni birebir biçimde kendisine ilişkin hissetmeli. İsrail’e yerleşmemim niçini de bu. Kocam Amerikalı idi. Amerika’ya da yerleşebilirdim çarçabuk. Lakin bir ülkede ikincil bir vatandaş olmak istemiyordum. Ben istediğimi konuşmalıyım. Burada konuşabiliyorum. Lakin Türkiye’de niye konuşamayayım?”
yatırım tavsiyesi içermez
Bahar, o yıl Türkiye’de Varlık Vergisi’nin uygulandığı binlerce gayrimüslimden bir tanesiydi.
“Vücudumdaki kan, verginin değerine tekabül ederse feda olsun. Kâfi ki bugüne kadar lekesiz hayatışken ardıma vatan vergisinden kaçmış hain damgası vurulmasın” diyordu mektubunda.
Yaşadığı ülkeye kendisini ‘yabancılaştırdığını’ düşündüğü verginin bir daha hesaplanmasını istiyordu yetkililerden.
Son devir Kulüp dizisiyle bir daha gündeme gelen Varlık Vergisi, 11 Kasım 1942’de kanunlaştı.
Ne amaçlandı?
Pekala, kelam konusu vergi kağıt üstünde neyi amaçlıyordu?
Kanunla, İkinci Dünya Savaşı devrinde olağanüstü çıkar ve servete sahip olan şahıslardan bir keze mahsus olmak üzere vergi alınmasını öngörülüyordu.
Başbakan Şükrü Saracoğlu, TBMM’de yaptığı bir konuşmada verginin emelinin “piyasadaki para arzını azaltmak, fiyat artışlarının önüne geçmek ve Türk parasını kıymetlendirmek” olduğunu belirtiyordu.
Vergi ölçülerinin belirlenmesi ve toplanması hedefiyle her vilayette kurulan vergi tespit komitelerinde kentin en yetkili mülkiye ve mal memurları yer alıyordu.
Kanunda vergi oranı ile ilgili direkt bir söz yer almazken, vergi ölçüsü ile ilgili tespit ve takdir hakkı da bu kurullara bırakılıyordu. Vergilerin tahsili için verilen müddet ise 15 gündü.
Devrin İstanbul Defterdarı olan Faik Ökte, Varlık Vergisi uygulamasından vazgeçilmesinden yıllar daha sonra yazdığı “Varlık Vergisi Faciası” isimli kitabında, bir epey gayrimüslimden servetlerinin ve gelirlerinin epey üstünde bir vergi talep edildiğini yazacaktı.
15 günlük müddet zarfında gayrimüslimlerin bir kısmının vergiyi ödeyemediğini kaleme alan Ökte, bir kısmının ise malı mülkü bulunmasına karşın, vergi fiyatını ödemek için gereğince nakit parası olmadığı tarafındaki beyanlarını aktarıyordu. Bu bireyler gayrimenkullerini satışa koyduklarını söylüyor ve bu yüzden de devletten ek mühlet talep ediyordu.
Lakin bu mühlet verilmediği üzere, kanunda tekrarlanmış olmadıkça vergilerle ilgili itirazların da yapılamayacağı belirtiliyordu. Tekrarlanmış vergi itirazlarında ise miktarca fazlaca olan alınıyordu.
Leon Bahar’ın ömrü, gazeteci ve muharrir Nurten Yalçın Erüs’ün 2019 yılında yayımladığı “Şair, Edip, Dürüst Tüccar Leon Bahar’ı Takdimimdir” isimli biyografik romanla kamuoyuna yansıdı.
Kitapta Erüs, Leon Bahar’ın kızlarına da seslendiği, karısı Jenny’e yazdığı mektuplara ve çeşitli devlet gorevlilerine gönderdiği dilekçelere yer veriyor.
Erüs kitabında periyodun siyasetine da ışık tutarak, Başbakan Saraçoğlu’nun vergi hakkındaki kararlılığına yer veren gazete haberlerini de şu satırlarla aktarıyor:
“Bu memleket tarafınca gösterilen misafirperverlikten faydalanarak varlıklı oldukları biçimde, ona karşı bu nazik anda görevlerini yapmaktan kaçacak kimseler hakkında bu kanun, bütün şiddetiyle uygulanacaktır.”
Gerçekten o denli de oluyor ve Leon Bahar üzere vergisini ödeyemeyen çok sayıda gayrimüslim Erzurum’un Aşkale ve Eskişehir’in Sivrihisar ilçelerindeki çalışma kamplarına gönderiliyordu.
Babasız büyümek
Trenlerle çalışma kamplarına gdolayılen gayrimüslimler Aşkale’de sert kış şartlarında kar küremek, yol süpürmek; Sivrihisar’da ise yol inşaatlarında taş kırmak üzere çeşitli işlerde çalıştırılıyordu.
Çeşitli kaynaklara bakılırsa çalışma kamplarına binden çok kişi gdolayıldüğü iddia ediliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan “Aşkale Yolcuları – Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları” kitabının muharriri Rıdvan Akar, bir kaynağa bakılırsa 21, öbür bir kaynağa bakılırsa ise 25 kişinin çalışma kamplarında yaşlılığa, kedere yahut şartlara dayanamayıp ömrünü kaybettiğini söylüyor.
Erüs’ün kitabında yer alan dilekçelerden birisinde Leon Bahar, “Sayın Bakan, her saniyesi vatan için harcaması gereken kıymetli vaktinizden çaldığımın bilincindeyim” diye seslendiği bir bakana çaresizce, “İyice kuvvetsiz kaldığım bu ücra köyde bir yandan da içimde açılan yaralarla baş etmeye çalışıyorum” diyor.
Çocuklarına ve ailesine duyduğu hasreti dilekçesinde şöyleki sürdürüyor Leon Bahar:
“Benden medet uman, ‘baba’ diye ağlayan yavrularımın yakarışlarını duyar üzereyim.”
Artık İsrail’de yaşayan Leon Bahar’ın kızı Suzan Keer ise babasının kampta rahatsızlandığını ve kamp dönüşünün akabinde kısa sayılabilecek bir süre içerisinde de hayatını kaybettiğini lisana getiriyor. Keer, bu sebeple babasız büyüdüğünden, küçük yaşı prestijiyle da epey sorunlar yaşadığından bahsediyor.
Sermaye el mi değiştirdi?
Sermayenin gayrimüslimlerin elinden alınarak Müslüman Türklere verildiği istikametinde yaygın bir kanı da o senelerdan beri kamuoyunun gündeminde.
Gerçekten 10 Kasım 1943 günü CHP küme toplantısında konuşan Başbakan Saracoğlu da, bu kanının güçlenmesine “piyasaya hakim olan gayri Türk ögeleri, vergi yardımıyla bertaraf ederek Türk piyasasını Türk tüccarlarının ve Türklerin eline verecekleri” tarafındaki kelamlarıyla imkan tanıyordu.
Akar, da toplanan vergilerin yüzde 72’sinin gayrimüslimlerden tahsil edildiğini tabir ederek şunları söylüyor:
“Varlık Vergisi uygulamalarıyla bir arada sermaye kuvvetli bir biçimde, ticaret burjuvazisi içerisinde değerli bir yere sahip olan gayrimüslimlerden Müslümanlara geçti, sermaye el değiştirdi.”
Araştırmacı Rıfat Bali ise bu tespite “kısmen” katıldığını aktarıyor ve şu biçimde konuşuyor:
“Biroldukça Türk Müslüman endüstrici Varlık Vergisi sırasında yok kıymetine satılan gayrimenkulleri satın alarak büyümeye başladı. Fakat 1950’den itibaren Türkiye’de kalmış olan gayrimüslimler yeni liberal iktisat rejiminin altında kaybettikleri servetleri bir daha oluşturabildiler.”
‘Yok pahasına’
Ankara’ya yazdığı mektubunda Leon Bahar, yaklaşık 30 bin lira ederindeki mal ve mülkünün, “yok değerine 11 bin liraya satıldığından, daha doğrusu el konulduğundan” bahsediyordu.
Pekala sahiden de vergiyi ödeyemeyen gayrimüslimlerin mal, mülk ve eşyalarına el konuldu mu?
Ökte, kitabında vergi mükelleflerinin M, G, E ve D diye dörde ayrıldığını yazıyor. Buna göre, cetveldeki tabirlerden M, “Müslüman”; G, “gayrimüslim”; E, “ecnebi” (Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan kişiler) ve D de “dönme” (din değiştirenler) manasına geliyordu.
Ökte, hayli ortaklı şirketlere yönelik vergilendirmelerde, vergilere karşılık ecnebilerin ve Müslümanların paylarına dokunulmadığını ve vergiler karşılığında gayrimüslimlerin ise mallarının, konut eşyalarının ve gayrimenkullerinin satıldığını belirtiyor:
“Şirkete tarh edilen (vergilendirilen) bir vergi ötürüsıyla şeriklerden (ortak) E yahut M olanına dokunulmaması, şirketin yalnız G’nin sermayesine göre olan kısım üzerinden mütalebede bulunulması (talep edilmesi), G şerikin (ortağın) konut eşyasının satılıp kendisinin Aşkale’ye gönderilmesi, bu vergi tatbikatının en hüzünlü tarafıdır. bir daha kayıt etmek lazımdır ki, ecnebiler bu türlü yönetim edilen vergiyi de büsbütün ödememişlerdir.”
Keyfi uygulamalar
Varlık Vergisi’nin tahsilatında yapılan bu çeşit “keyfi uygulamalar” ise vergiyle alakalı diğer bir tartışmaya husus.
Bahis hakkında çalışmalarıyla bilinen Prof. Dr. Ayhan Aktar, bu “keyfiyetle” ilgili Aşkale’ye birinci kafilede gönderilen, genç bir kereste tüccarı olan Parseh Gevrekyan’ın öyküsünü anlatıyor.
Bu genç adam sinema yıldızı Cahide Sonku’nun da sevgilisi. Sonku’nun da büyük aşkından sık sık bahsetmiş olduğuni belirten Aktar, “Gevrekyan’dan 150 bin lira üzere acayip bir vergi isteniyor. bu biçimde Gevrekyan buna karşılık, ‘Kerestenin kamyonu yirmibeş lira. Kaç kamyon kereste satmalıyım ki bu vergiyi ödeyeyim?” diyor.
Aktar’a göre bu maliye bürokrasisisin erkeksi bir öç alma kıssasından öbür bir şey değil:
“Bir nevi, amiyane tabirle ‘Var mı bizim mahallenin kızına sulanmak?’ diyorlar.”
O günün gazete başlıklarını hatırlatan Akar ise, “Yahudi bir tüccarın işhanı satıldığında, bu basına “En sonunda ‘x’ işhanı da millileştirildi” üzere başlıklarla yansıdı” diye ekliyor.
‘İtiraz mümkün değildi’
Akar, kanunun ilan edildiği üzere rastgele bir ayrımcılığı içermediğini söylüyor lakin durumun fiiliyatta daha farklı olduğunu belirtiyor:
“Yasanın Meclis’ten çıkmasıyla birlikte bu bir kapital ve varlık vergisiydi. Bu vergi tipi yalnızca Türkiye’de değil; Almanya ve İngiltere’de de uygulandı. İlhamını buradan aldığını var iseyan bu yasa, lakin fiili olarak gayrimüslimlere karşı uygulandı. Vergi uygulamalarının eşitlik üzere ögeleri vardır. Fiiliyattan hariç yazılı kanunun anti-demokratik yanı ise itiraz hakkı mümkün değildi.”
‘Şimdi Türkiye’de yeni bir periyoda girdik’
Ayhan Aktar, tekrar yaşanmaması açısından Varlık Vergisi ve Aşkale’yi hatırlamanın değerli olduğunun altını çiziyor.
Aktar’a nazaran kitabının çıktığı 2000 yılında bu sorunları konuşmak şimdiye nazaran hayli daha kolaydı:
“O yılda Türkiye hayli farklı bir yerdeydi. Şimdiki üzere rekabetçi, otoriter bir rejim içerisinde değildi. Türkiye her şeyin tartışıldığı bir yerdi. Evlilik öncesi alakalar gündeme geldiği üzere azınlıklarla ilgili sıkıntılar de gündeme geliyordu. Tahminen azınlık problemleri Ermeni soykırımıyla başladı ve Cumhuriyet devrinde ne olup bittiği de gündeme geldi.”
Türkiye’deki gayrimüslimlerin bu problemleri her vakit yüreklerinde hissettiğini vurgulayan Aktar, fakat halkın büyük çoğunluğunun bu durumdan haberdar olmadığını söylüyor.
Lakin bugünleri ise “‘Aman tek partilı yıllar, Atatürk ve İnönü devri ile ilgili makûs kelam söylenmesin’ dönemi” olarak niteleyen Aktar, kelamlarına şöyleki devam ediyor:
“Sağdan ve soldan da tıpkı ikazları alıyoruz. Tahminen sinema, sanat seviyesinde bu mevzular gündeme geliyor. Lakin maalesef akademik çerçevede gündemden düşmüş üzere görünüyor.”
‘Anlatacak yollar çoğalacak ‘
Erüs ise bize Leon Bahar’ın sürgündeki Ermeni tüccar Himayak ile olan dostluğundan bahsediyor.
Leon Bahar’ın Ulus’taki mezarındaki kitabeyi Himayak’ın yazdığını kaydeden Erüs, şöyleki devam ediyor:
“Şair, Edip, Dürüst, Tüccar o şiirin bir mısrası. Yani sürgündeki dostu, Leon’u bir ömür olmak istediği her şeyiyle sürgünde tanıyor ve mezar taşına bu kelamları kazıyor. Tıpkı Leon’un şairliğinin teslimi üzere bu yapılan haksızlığın da haksızlık olduğunu tarih bir gün teslim edecek. Anlatacak yollar çoğalacak, tıpkı Kulüp üzere.
“Aynı şiirin son satırında mezara gelenlerden bir Fatiha da istiyor Himayak. Bir Ermeni, bir Yahudi için bir Müslüman duası istiyor. Bu topraklarda barış ortasında yaşama isteğine delil arıyorsanız Ulus’ta Leon’un mezar taşını okuyabilirsiniz.”
Keer’in sesi babası hakkında konuşurken hala titriyor. Hüznü ve acısı dün üzere hissediliyor.
“Size bir tek şey söyleyeceğim” diyor ve şöyleki devam ediyor Keer:
“Bir insan bir memlekette yaşıyorsa, o lisanı konuşuyorsa, kendini o millete adapte olmuş biçimde hissediyorsa o kıymetlidir. Ben kendimi nasıl Türk hissediyorsam, Türkiye de beni birebir biçimde kendisine ilişkin hissetmeli. İsrail’e yerleşmemim niçini de bu. Kocam Amerikalı idi. Amerika’ya da yerleşebilirdim çarçabuk. Lakin bir ülkede ikincil bir vatandaş olmak istemiyordum. Ben istediğimi konuşmalıyım. Burada konuşabiliyorum. Lakin Türkiye’de niye konuşamayayım?”
yatırım tavsiyesi içermez