Çatısı altında 30 federasyon ve 284 dernek bulunan Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu’nun (TÜRKONFED) İdare Konseyi Lideri Orhan Turan, endüstricinin kullandığı elektrik ve doğal gaza yapılan yüksek artırımları eleştirerek. “Zam kararları gözden geçirilmediği ve iktisat biliminin gerekliliklerine uygun piyasa idaresi anlayışı benimsenmediği takdirdeişleyen makineler durma noktasına gelebilir” diye konuştu.
Turan, neredeyse yılın sonuna gelindiğini lakin iş dünyasının hâlâ 2022 yılı bütçesi üzerinde çalışmaya devam ettiğini vurgulayarak, mevcut kur artışı düşünüldüğünde enflasyonun 2022’nin birinci yarısında yüzde 30’u aşacağını aktardı. Gelecek yıl kaça borçlanacakları iş dünyası olarak öngoremediklerini tabir eden Orhan Turan ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
Orhan Turan, Şehriban Kıraç’a konuştu.
– Şu anki ekonomik gidişatta sizi kaygılandıran temel meseleler neler?
İktisat biliminin öngörüleri ile karşıt düşen ve hür piyasa kuralları haricinde atılan her adımın, alınan her siyaset sonucunın yalnızca ülkemizde değil gelişmekte olan tüm ülkelerde negatif bir tesir yaratması kaçınılmaz. Geçmişte denediğimiz ve başarısız sonuçlar aldığımız formları bırakmak, iktisat biliminin gereklerini yerine getirecek siyaset kararlarını cesurca almak zorundayız. Her şeydilk evvel itimadı bir daha inşa edip, ülke risk primimizi düşürmemiz gerekiyor.
Global enflasyonist baskıların sürdüğü bir ortamda, gelişmekte olan ülkeler yüksek enflasyon riskine karşılık faiz oranlarını yükselterek aksiyon alırken, Türkiye’de bunun zıddı bir para siyaseti izleniyor. Bunun yanı sıra gerçek kesimde tedarik zinciri kaynaklı meselelerin derinleşmesi, ham husus, emtia ve güç fiyatlarındaki olağanüstü artış ile bunlara paralel oluşan yüksek enflasyon patikası temel riskler olarak öne çıkıyor. Buna ek olarak FED’in beklenenden daha güçlü bir nakdî sıkılaşmaya gitmesinin de bilhassa kur tarafında kırılganlığı artırarak, enflasyon görünümünü daha da bozma ihtimali bulunuyor. İçeride yaşadığımız yapısal sorunlara eklenen global seviyede yeni problemler ile birlikte 2022’de üreticilerimiz, sanayicimiz ve gelir dağılımı adaletsizliği makasının açılmasıyla alım gücü düzgünce azalan vatandaşlarımız bir daha ateşten gömleği üzerinde taşıyacak üzere görünüyor. Bütün bunları alt alta koyduğumuzda da gelecek yılın, ortasında bulunduğumuz yıldan daha güçlü geçeceğini düşünüyorum.
Bir ülkenin kurumlarının bağımsızlığı, itimat ve istikrarın da en temel ögesidir. Faiz-kur-enflasyon sarmalından kurtulmak için akılcı siyasetlere ve elbette bu siyaset kararlarını bağımsız, şeffaf, hesap verir ve liyakatli bir idare anlayışıyla alıp, uygulayacak kurumlarımızın varlığına muhtaçlığımız var. Merkez Bankası başta olmak üzere bilhassa son devirde çoğunlukla tartışmaların odağında yer alan TÜİK üzere kurumlarımızın bağımsızlığının ortasında bulunduğumuz gidişatta oyunun kendisini değiştirecek güçte olduğunu söyleyebiliriz.
Mevcut büyümenin lokomotifi üzere görünen ihracattaki artışın da sürdürülebilir olması için hem katma bedel artışı birebir vakitte ithalatta orta malı kullanmasındaki bağımlılığın azaltılmasını sağlamalıyız. İhracatımızda bilhassa yüksek teknoloji ve orta-yüksek teknoloji mamüllerinin hissesinin artırılması gerekiyor. Hem lojistik avantajımızı kullanabilmemiz tıpkı vakitte ihracatta sürdürülebilirliği sağlamamız için kalite ve verimlilik hususlarına odaklanmalıyız.
ÜRETİM DURMA NOKTASINA GELDİ
– Kur 14 TL’yi Avro 16 lirayı aştı. Döviz kurundaki bu yüksek artış gerçek kesimi firmaları nasıl etkiliyor?
Bir iktisadın sağlıklı işleyişi ve refah üretebilmesi için temel öge kur istikrarıdır. Zira döviz kuru iktisattaki mal ve hizmet alışverişlerini mümkün kılan fiyat oluşumunun temel ögesidir. Şu anda ortasında bulunduğumuz süreçte olduğu üzere kurlarda yaşanan istikrarsızlık, ticaret esnasındaki fiyat oluşumuna imkân vermiyor. aslına bakarsanız bu durum üretimi, iç piyasadaki alışverişi ve dış ticareti durma noktasına getirdi. Mali kısımdaki süreçler beklemeye geçti. Kurdaki gelişmelerin orta malı ithalatı ve güç meblağları kanalıyla ihracattaki rekabet seviyesini, yatırımları ve istihdamı olumsuz etkilemesinin yanı sıra gelir dağılımında da giderek daha fazla bozulma yaratma riski bulunuyor.
SAĞLIKLI PLANLAMA YAPMAK İMKANSIZ
– İş dünyası olarak 2022 yılı ile ilgili plan yapabiliyor musunuz, plan yaparken özelikle hangi parametreler sizi zorluyor?
Neredeyse yılın sonuna geldik fakat iş dünyası hala 2022 yılı bütçesi üzerinde çalışmaya devam ediyor. Zira makroekonomik göstergelerin yanı sıra ham husus, emtia, güç, lojistik üzere parametrelerin gün ortasında bile daima değişkenlik göstermesi sağlıklı bir planlama yapmayı neredeyse imkânsız hale getiriyor. Faiz-kur-enflasyon sarmalında takılıp kaldığınızda, gelecekle ilgili beklentileri yönetmekte ve öngörülebilir stratejiler yapmakta zorlanmalar kaçınılmaz oluyor.
Bilhassa tedarik zincirindeki problemler, ham unsur ve üretim maliyetlerini artırıyor. Lojistikteki maliyet artışının niçini ise bu dalın mevcut talebi karşılayamamasından kaynaklanıyor. Bu yıl yaşadığımız artışı göz önünde bulundurursak, sorunun çözülmemesi durumunda 2022 yılında da bütçenin öncelikli kalemlerinden biri lojistik olacak.
Tüm bunların yanında toplumsal refahı tabana yayabilmek, ulusal gelir artışını yaratabilmek için çalışanlarımızı enflasyona karşı ezdirmemeliyiz. İş insanları olarak her şeydilk evvel çalışanlarımızın problemleri için tahlil üretmeli, kalıcılaşan yoksulluk ve adaletsizlikle gayret ederek, onurlu ve adil bir ömür sağlayacak sistemleri oluşturmalıyız. Bu yıl bu istikamette adımlar atan, artırım periyodunu beklemeden çalışanlarının maaşlarında iyileştirmeler yapan şirketlerin arttığını görmeye başladık. Şartlar düzelene kadar, gücümüz yettiği kadar bu uygulamalara devam etmemiz gerektiğine inanıyorum.
ENFLASYON YÜZDE 30’U AŞABİLİR
– 2022 yılı için kur, faiz, işsizlik, büyüme, enflasyon ile ilgili öngörüleriniz neler?
2021 yılını yüksek büyüme, yüksek enflasyon, yüksek döviz kuru ve yüksek faiz ile kapatacağımız anlaşılıyor. Para siyasetinde olağanlaşmaya gidilerek itimadın tesis edildiği optimist bir senaryoda büyüme oranının yüzde 3 civarında gerçekleşmesi mümkün görünüyor. Uzun devirde yüzde 5 ve üstünde sürdürülebilir bir büyüme yakalamamız ve bu büyümeyi toplumsal refah artışına da yansıtmamız değerli. Enflasyon beklentilerinin ve fiyatlama davranışlarının bozulduğu bir ortamda kurdaki dalgalanmaların fiyatlara geçişkenliği artış kaydediyor. Mevcut kur artışı düşünüldüğünde enflasyonun 2022 yılının birinci yarısında yüzde 30 düzeyini aşması beklenen görünüyor.
İşsizlik tarafında manşet göstergelerde düzgünleşme görünse de geniş tarifli işsizlik göstergeleri hala pandemi öncesi düzeylerin üzerinde bulunuyor. Bu durum bize iş aramadığı biçimde çalışma isteği olan yahut daha fazla mühlet çalışmak isteyen kıymetli bir kısmın olduğunu gösteriyor. Ülkemizin kronikleşen meselelerinden biri olan işsizlikle çaba için büyümede sürdürülebilir bir seviyesi yakalamamız gerekiyor. Aksi takdirde kur-enflasyon ve faiz sarmalındaki üzere yüksek bir işsizlik oranı da bugün olduğu üzere önümüzdeki senelerda da devam edecektir.
YATIRIM İŞTAHI KAÇIYOR
– İktidarın düşük faiz ısrarı iş dünyasını nasıl etkiliyor? Düşük faizde ısrar ve faiz indirimleri devam ederse ne çeşit risklerle karşı karşıya kalınabilir?
Yüksek faiz ortamı yatırım iştahını kapatan ve sanayicilerin finansman gereksinimlerini zorlayan kaideler yaratıyor, bu bir gerçek. Öteki taraftan faiz indirimleri kararı Eylül ayında gerçekleşen Para Siyaseti Konseyi toplantısından beri kurda yüzde 50’nin üzerinde bir paha kaybı yaşadık. Ekonomimizin en kuvvetli ayaklarından ihracatta, ithalata bağlı bir yapımız olması döviz kuru artışının maliyetlere yansımasına niye oluyor. Bunun yanında faiz indiriminin finansal şartlara yansımadığı bir tablo da mevcut. Örneğin bir sene evvel yüzde 7,5 ile borçlanıyorduk, artık yüzde 20 civarı bir faiz ile borçlanıyoruz. Gelecek sene kaça borçlanacağımızı iş dünyası olarak önbakılırsamiyoruz. Bu da sanayicideki yatırım iştahının kırılmasına niye oluyor.
En değerlisi bizim artık faiz ve enflasyon tartışmasını bir yana bırakıp, Merkez Bankası’nın attığı adımların ekonomik temelden epeyce siyasi temelle alındığı algısını düzeltmemiz, ekonomik inancın tesis edilmesine odaklanmamız gerekiyor. Gücümüzü bu tarafta harcarsak fazlaca daha tesirli sonuçlar alırız.
– bu vakitte üyeleriniz en çok hangi şikayetleri ve meseleleri lisana getiriliyor? En zordaki dallar hangileri?
KOBİ’lerin dertlerinin başında finansmana erişim ve ödeme düşünceleri geliyor. Bilhassa pandeminin birinci yılında yaşanan kredi bolluğunun, bu yıl kredi maliyetlerindeki artış niçiniyle KOBİ’ler için kapanmasıyla bir arada şirketlerin işletme sermayesine olan muhtaçlıkları her geçen gün artmaya başladı. Bu noktada KGF’nin bir daha, daha ucuz maliyetli kredi kanalını KOBİ’lere açması gerekiyor. Bilhassa yatırım ve ihracat odaklı şirketlerde bu tarafta fazlaca büyük bir beklenti var.
Bu kapsamda Ağustos ayında açıklanan KGF takviyeli düzeneklerin bir an evvel hayata geçirilmesini önemsiyoruz. Lakin bu düzeneğe yönelik birtakım tekliflerimiz bulunuyor. Talep edilen ölçünün yüzde 30’u işletme sermayesi olarak, nakit hesaba aktarılmalı. Kalan yüzde 70’lik kısım da bankaların kredilendirme halindeki üzere fatura karşılığı alışveriş yaptığı firmaya bankanın ödemesi olarak gerçekleştirilmeli. Son olarak tıpkı kredi kartı üzere yüzde 70’lik kısım KGF Kartı formunda olmalı, firmanın mal aldığı yere kartla ödeme yapması sağlanmalı. Şayet bu türlü bir düzenek oluşturulursa herkes talepte bulunamayacak, nitekim muhtaçlık duyan, bu krediyi gerçek bir biçimde kıymetlendirecek olanlar kullanacak. Bu sayede büyük olasılıkla ayrılan bütçe de kâfi olacaktır.
tıpkı vakitte Eximbank’ın verdiği kredilerin de banka kredileri ile yarıştığını söylemek gerekiyor. İhracatı desteklemek istiyorsak Eximbank kredilerinin de ihracat odaklı çalışan işletmelerimize uygun şartlarda verilmesini sağlamalıyız. Kur istikrarsızlığı güç ve başka ithal ham husus oranı yüksek cam, seramik, inşaat, dokuma, mobilya ve demir-çelik üzere bölümlerimizde maliyet yaratacaktır. Tarım dalında de kura bağlı orta malı ithali, üretici fiyatlarına yansıyacaktır. Kurdaki bedel kaybı ayrıyeten döviz cinsinden uzun vadeli kredilere güvenen büyük firmaları da olumsuz etkiliyor.
ARTIRIMLAR GÖZDEN GEÇİRİLMELİ
– Endüstricinin kullandığı güce, hammaddelere önemli artırımlar geldi. ÜFE yüzde 54’ü aştı, buradaki artış devam edeceği öngörüleri de var, üretici bu artışlara daha ne kadar dayanabilir?
İşletmelerimizin ayakta kalabilmek için can suyuna muhtaçlık duyduğu, kısa vadeli değil sürdürülebilir takviyelerin beklendiği bu süreçte yapılan artırımlar hem sanayicilerimizin birebir vakitte KOBİ’lerimizin maliyetlerini önemli ölçüde artırıyor. Bu durumu aslında üretim ve yatırım iştahının kapanacağı, ihracat kaybının yaşanacağı, global rekabet gücümüzün azalacağı, cari açık ve enflasyonun olumsuz etkileneceği bir müddetcin başlangıcı olarak görüyorum. Bu artırım kararları gözden geçirilmediği ve iktisat biliminin gerekliliklerine uygun piyasa idaresi anlayışı benimsenmediği takdirde işleyen makineler durma noktasına gelebilir.
ENFLASYONUN ÜZERİNDE MİNİMUM FİYAT ARTIRIMI KAİDE
– Kur artışıyla resmi enflasyonun da yüzde 30’u bulacağı söyleniyor. Bu manada vatandaşı ve şirketleri nasıl günler bekliyor?
İş dünyası bu güç şartlara direnmek için var gücüyle çabalıyor. Fakat çalışanlarımızın, tüm bireylerin onurlu hayat hakkının korunması için her şeydilk evvel minimum fiyatta enflasyonun üzerinde bir artış yapılması gerekiyor. Doğal burada sorulması gereken soru şu: Hangi enflasyon? Zira resmi sayılar ile halkın enflasyonu birbirini tutmuyor. TÜRKONFED olarak taban fiyatla tekliflerimizi paylaşmak isterim. Öncelikle yıl ortasında enflasyonun ne olacağını, hayat kaidelerinin nasıl değişeceğini kestiremiyoruz. Bu niçinle minimum fiyatta yıl ortasında de ayarlama yapılması gerekiyor. Öte yandan taban fiyatın yüzde 40’ı vergilere gidiyor. Bu verginin kaldırılması direkt olarak çalışana yansır. Devletin bu mevzuda kolaylaştırıcı bir tavır alması gerektiğini düşünüyoruz. Son olarak hayat kurallarının bölgelere bakılırsa farklılık gösterdiği göz önünde bulundurularak, bölgesel taban fiyat uygulaması da masaya yatırılabilir. Döviz kurunun bedel kaybı niçiniyle ortaya çıkmış olan makro dengesizlikleri daha da bozmayacak, çalışanları da hayat pahalılığına ezdirmeyecek bir minimum fiyatın belirlenmesinin sağlıklı olduğunu düşünüyoruz.
– Türkiye’de demokrasinin bugün bulunduğu durumu nasıl tanım ediyorsunuz? Mevcut sistemde ıslahat yapılması mümkün mü?
TÜRKONFED olarak bu yıl kamuoyu ile paylaştığımız, 2030’a hakikat yürüyen ülkemizin meselelerine yönelik tahlil tekliflerimizi içeren “Yeni Periyot, Yeni Ufuklar” vizyon belgemizdeki öncelikli unsurlarımızdan biri de demokrasi ve hukuk sistemimize yönelik önerilerimizdi. Zira hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığının işletilemediği ülkelerde hukuk dışı yapılar adeta bir virüs üzere sağlıklı bünyeleri de hasta ediyor. Maalesef biz de toplumumuzda kimliklere sıkışmışlıklar ile siyasi ve kültürel kutuplaşmalar yaşandığını, hukukun üstünlüğüne inancın daha da gerilediğini, ayrımcılığın ve nefret telaffuzunun yaygınlaştığını, gerçeklik ile bağımızın bozulduğunu gözlemliyoruz.
Sıkıntımız başkanlık ya da parlamenter sistem probleminden epeyce daha sürdürülebilir kurumsal kodları içeriyor. İstikrar ve denetleme düzenekleri kurulmamış, güçler ayrılığı tesis edilmemiş, yasama, yargı ve yürütmenin rol tariflerinin net ve demokratik olmadığı bir sistemde meselelerimizi çözmemiz mümkün değil. Demokrasimizi demokratikleştirmek yani hayat usulü haline getirmek ana gayemiz olmalıdır. Bunun için de yeni ve sivil bir anayasa dâhil olmak üzere hukuku baştan aşağı yenilemeliyiz. Anayasanın, politikler içinde bir mutabakat metni değil toplumsal bir kontrat olduğu akıllardan çıkarılmadan iştirakçi ve kapsayıcı, şeffaf bir müddetcin yönetilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Gelişmiş bir iktisat için gelişmiş bir demokrasi kültürüne muhtaçlığımız olduğunu her platformda söylüyoruz. Medya ve sivil toplumun da gelişmiş demokrasilerin değerli güçlerinden biri olduğuna inanıyoruz. Bu bağlamda bağımsız medya ve STK’ların da ülkemizin gelişmiş bir demokrasi düzeyine ulaşmasında değerli bir sorumluluğu bulunuyor.
KURUMLARIN BAĞIMSIZLIĞINI TESİS EDİLMELİ
– Türkiye’nin yaşadığı bu krizden bir çıkış yolu var mı, hemen atılması gereken adımlar nelerdir?
Unutmamalıyız ki kapıları açan anahtar gelişmiş iktisatların tamamına baktığınızda hukukun üstünlüğü prensibinin uygulanmasıdır. Yapısal, hukuk ve demokratik ıslahatlar ile üretim iktisadını güçlendirip, yüksek teknoloji kullanmasını artırıp, nitelikli insan kaynağını, çağın gerektirdiği bilgi-beceri ve yetkinlik seti ile donatılmış eğitim sistemi ile dönüştürmüş bir Türkiye’nin, verimlilik artışı yoluyla markalı ve katma pahalı ihracatını artıracağına inanıyoruz. Bu kapsamda bilhassa ülkemiz iktisadının ana dinamosunu oluşturan KOBİ’lerin ikiz dönüşüm olarak isimlendirilen dijitalleşme ve yeşil dönüşüm süreçlerini desteklediğimiz takdirde, yarışa gelişmiş ülkeler ile birebir kulvardan başlayabiliriz.
Bunları hayata geçirebilmek için de TÜRKONFED olarak Merkez Bankası başta olmak üzere kurumlarımızın bağımsızlığını bir daha tesis edecek hukuksal düzenlemelerin yapılmasını, adil, şeffaf, hesap verebilir ve liyakat temelli bir anlayış ile direnci artırılmış, öngörülebilir bir iktisat siyasetinin hiç vakit kaybetmeden hayata geçirilmesini talep ediyoruz.
İKTİSAT SİYASETLERİNDE İSTİKRAR SAĞLANMLI
– İktisat idaresindeki değişiklikleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Son 13 ayda üç Hazine ve Maliye Bakanı, son iki yılda ise dört Merkez Bankası Lideri ve üç TÜİK Lideri değişikliği yaşadık. olağan olarak bu kurumlarda değişiklik yapılamaz üzere bir durum kelam konusu değil. Lakin bu kadar sık değişiklik yapılması ve bunların niçinlerinin açık bir biçimde kamuoyuna açıklanmaması bir fazlaca soruyu da birlikteinde getiriyor. Üstelik bu durum kurumlarımızın şeffaflık, liyakat ve bağımsızlıkla ilgili sorgulanmasını artırırken, oluşan güvensizlik ülke risk primimizi de yükseltiyor. Zira günümüzde ekonomiler inanç ve istikrar üstüne inşa ediliyor, kalkınma için ekonomik faaliyetler tek başına kâfi görünmüyor. Yatırımcılar itimat duydukları ülkelere yanlışsız sermaye akışını sağlıyor. Kurumların bağımsızlığının teminata alındığı ekonomilerde temel olan kalite ve devamlılıktır. Kurumsal hafızanın hakikat ve sağlıklı bir biçimde işlemesinin önündeki pürüzleri ortadan kaldırmakla işe başlayabiliriz. İktisat siyasetlerinin öngörülebilirliği ve sürdürülebilirliği açısından istikrarı sağlamalı, değişiklik yaptığımız takdirde de bunu hem içeride birebir vakitte dışarıda yanlışsız anlatmalıyız.
yatırım tavsiyesi içermez
Turan, neredeyse yılın sonuna gelindiğini lakin iş dünyasının hâlâ 2022 yılı bütçesi üzerinde çalışmaya devam ettiğini vurgulayarak, mevcut kur artışı düşünüldüğünde enflasyonun 2022’nin birinci yarısında yüzde 30’u aşacağını aktardı. Gelecek yıl kaça borçlanacakları iş dünyası olarak öngoremediklerini tabir eden Orhan Turan ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
Orhan Turan, Şehriban Kıraç’a konuştu.
– Şu anki ekonomik gidişatta sizi kaygılandıran temel meseleler neler?
İktisat biliminin öngörüleri ile karşıt düşen ve hür piyasa kuralları haricinde atılan her adımın, alınan her siyaset sonucunın yalnızca ülkemizde değil gelişmekte olan tüm ülkelerde negatif bir tesir yaratması kaçınılmaz. Geçmişte denediğimiz ve başarısız sonuçlar aldığımız formları bırakmak, iktisat biliminin gereklerini yerine getirecek siyaset kararlarını cesurca almak zorundayız. Her şeydilk evvel itimadı bir daha inşa edip, ülke risk primimizi düşürmemiz gerekiyor.
Global enflasyonist baskıların sürdüğü bir ortamda, gelişmekte olan ülkeler yüksek enflasyon riskine karşılık faiz oranlarını yükselterek aksiyon alırken, Türkiye’de bunun zıddı bir para siyaseti izleniyor. Bunun yanı sıra gerçek kesimde tedarik zinciri kaynaklı meselelerin derinleşmesi, ham husus, emtia ve güç fiyatlarındaki olağanüstü artış ile bunlara paralel oluşan yüksek enflasyon patikası temel riskler olarak öne çıkıyor. Buna ek olarak FED’in beklenenden daha güçlü bir nakdî sıkılaşmaya gitmesinin de bilhassa kur tarafında kırılganlığı artırarak, enflasyon görünümünü daha da bozma ihtimali bulunuyor. İçeride yaşadığımız yapısal sorunlara eklenen global seviyede yeni problemler ile birlikte 2022’de üreticilerimiz, sanayicimiz ve gelir dağılımı adaletsizliği makasının açılmasıyla alım gücü düzgünce azalan vatandaşlarımız bir daha ateşten gömleği üzerinde taşıyacak üzere görünüyor. Bütün bunları alt alta koyduğumuzda da gelecek yılın, ortasında bulunduğumuz yıldan daha güçlü geçeceğini düşünüyorum.
Bir ülkenin kurumlarının bağımsızlığı, itimat ve istikrarın da en temel ögesidir. Faiz-kur-enflasyon sarmalından kurtulmak için akılcı siyasetlere ve elbette bu siyaset kararlarını bağımsız, şeffaf, hesap verir ve liyakatli bir idare anlayışıyla alıp, uygulayacak kurumlarımızın varlığına muhtaçlığımız var. Merkez Bankası başta olmak üzere bilhassa son devirde çoğunlukla tartışmaların odağında yer alan TÜİK üzere kurumlarımızın bağımsızlığının ortasında bulunduğumuz gidişatta oyunun kendisini değiştirecek güçte olduğunu söyleyebiliriz.
Mevcut büyümenin lokomotifi üzere görünen ihracattaki artışın da sürdürülebilir olması için hem katma bedel artışı birebir vakitte ithalatta orta malı kullanmasındaki bağımlılığın azaltılmasını sağlamalıyız. İhracatımızda bilhassa yüksek teknoloji ve orta-yüksek teknoloji mamüllerinin hissesinin artırılması gerekiyor. Hem lojistik avantajımızı kullanabilmemiz tıpkı vakitte ihracatta sürdürülebilirliği sağlamamız için kalite ve verimlilik hususlarına odaklanmalıyız.
ÜRETİM DURMA NOKTASINA GELDİ
– Kur 14 TL’yi Avro 16 lirayı aştı. Döviz kurundaki bu yüksek artış gerçek kesimi firmaları nasıl etkiliyor?
Bir iktisadın sağlıklı işleyişi ve refah üretebilmesi için temel öge kur istikrarıdır. Zira döviz kuru iktisattaki mal ve hizmet alışverişlerini mümkün kılan fiyat oluşumunun temel ögesidir. Şu anda ortasında bulunduğumuz süreçte olduğu üzere kurlarda yaşanan istikrarsızlık, ticaret esnasındaki fiyat oluşumuna imkân vermiyor. aslına bakarsanız bu durum üretimi, iç piyasadaki alışverişi ve dış ticareti durma noktasına getirdi. Mali kısımdaki süreçler beklemeye geçti. Kurdaki gelişmelerin orta malı ithalatı ve güç meblağları kanalıyla ihracattaki rekabet seviyesini, yatırımları ve istihdamı olumsuz etkilemesinin yanı sıra gelir dağılımında da giderek daha fazla bozulma yaratma riski bulunuyor.
SAĞLIKLI PLANLAMA YAPMAK İMKANSIZ
– İş dünyası olarak 2022 yılı ile ilgili plan yapabiliyor musunuz, plan yaparken özelikle hangi parametreler sizi zorluyor?
Neredeyse yılın sonuna geldik fakat iş dünyası hala 2022 yılı bütçesi üzerinde çalışmaya devam ediyor. Zira makroekonomik göstergelerin yanı sıra ham husus, emtia, güç, lojistik üzere parametrelerin gün ortasında bile daima değişkenlik göstermesi sağlıklı bir planlama yapmayı neredeyse imkânsız hale getiriyor. Faiz-kur-enflasyon sarmalında takılıp kaldığınızda, gelecekle ilgili beklentileri yönetmekte ve öngörülebilir stratejiler yapmakta zorlanmalar kaçınılmaz oluyor.
Bilhassa tedarik zincirindeki problemler, ham unsur ve üretim maliyetlerini artırıyor. Lojistikteki maliyet artışının niçini ise bu dalın mevcut talebi karşılayamamasından kaynaklanıyor. Bu yıl yaşadığımız artışı göz önünde bulundurursak, sorunun çözülmemesi durumunda 2022 yılında da bütçenin öncelikli kalemlerinden biri lojistik olacak.
Tüm bunların yanında toplumsal refahı tabana yayabilmek, ulusal gelir artışını yaratabilmek için çalışanlarımızı enflasyona karşı ezdirmemeliyiz. İş insanları olarak her şeydilk evvel çalışanlarımızın problemleri için tahlil üretmeli, kalıcılaşan yoksulluk ve adaletsizlikle gayret ederek, onurlu ve adil bir ömür sağlayacak sistemleri oluşturmalıyız. Bu yıl bu istikamette adımlar atan, artırım periyodunu beklemeden çalışanlarının maaşlarında iyileştirmeler yapan şirketlerin arttığını görmeye başladık. Şartlar düzelene kadar, gücümüz yettiği kadar bu uygulamalara devam etmemiz gerektiğine inanıyorum.
ENFLASYON YÜZDE 30’U AŞABİLİR
– 2022 yılı için kur, faiz, işsizlik, büyüme, enflasyon ile ilgili öngörüleriniz neler?
2021 yılını yüksek büyüme, yüksek enflasyon, yüksek döviz kuru ve yüksek faiz ile kapatacağımız anlaşılıyor. Para siyasetinde olağanlaşmaya gidilerek itimadın tesis edildiği optimist bir senaryoda büyüme oranının yüzde 3 civarında gerçekleşmesi mümkün görünüyor. Uzun devirde yüzde 5 ve üstünde sürdürülebilir bir büyüme yakalamamız ve bu büyümeyi toplumsal refah artışına da yansıtmamız değerli. Enflasyon beklentilerinin ve fiyatlama davranışlarının bozulduğu bir ortamda kurdaki dalgalanmaların fiyatlara geçişkenliği artış kaydediyor. Mevcut kur artışı düşünüldüğünde enflasyonun 2022 yılının birinci yarısında yüzde 30 düzeyini aşması beklenen görünüyor.
İşsizlik tarafında manşet göstergelerde düzgünleşme görünse de geniş tarifli işsizlik göstergeleri hala pandemi öncesi düzeylerin üzerinde bulunuyor. Bu durum bize iş aramadığı biçimde çalışma isteği olan yahut daha fazla mühlet çalışmak isteyen kıymetli bir kısmın olduğunu gösteriyor. Ülkemizin kronikleşen meselelerinden biri olan işsizlikle çaba için büyümede sürdürülebilir bir seviyesi yakalamamız gerekiyor. Aksi takdirde kur-enflasyon ve faiz sarmalındaki üzere yüksek bir işsizlik oranı da bugün olduğu üzere önümüzdeki senelerda da devam edecektir.
YATIRIM İŞTAHI KAÇIYOR
– İktidarın düşük faiz ısrarı iş dünyasını nasıl etkiliyor? Düşük faizde ısrar ve faiz indirimleri devam ederse ne çeşit risklerle karşı karşıya kalınabilir?
Yüksek faiz ortamı yatırım iştahını kapatan ve sanayicilerin finansman gereksinimlerini zorlayan kaideler yaratıyor, bu bir gerçek. Öteki taraftan faiz indirimleri kararı Eylül ayında gerçekleşen Para Siyaseti Konseyi toplantısından beri kurda yüzde 50’nin üzerinde bir paha kaybı yaşadık. Ekonomimizin en kuvvetli ayaklarından ihracatta, ithalata bağlı bir yapımız olması döviz kuru artışının maliyetlere yansımasına niye oluyor. Bunun yanında faiz indiriminin finansal şartlara yansımadığı bir tablo da mevcut. Örneğin bir sene evvel yüzde 7,5 ile borçlanıyorduk, artık yüzde 20 civarı bir faiz ile borçlanıyoruz. Gelecek sene kaça borçlanacağımızı iş dünyası olarak önbakılırsamiyoruz. Bu da sanayicideki yatırım iştahının kırılmasına niye oluyor.
En değerlisi bizim artık faiz ve enflasyon tartışmasını bir yana bırakıp, Merkez Bankası’nın attığı adımların ekonomik temelden epeyce siyasi temelle alındığı algısını düzeltmemiz, ekonomik inancın tesis edilmesine odaklanmamız gerekiyor. Gücümüzü bu tarafta harcarsak fazlaca daha tesirli sonuçlar alırız.
– bu vakitte üyeleriniz en çok hangi şikayetleri ve meseleleri lisana getiriliyor? En zordaki dallar hangileri?
KOBİ’lerin dertlerinin başında finansmana erişim ve ödeme düşünceleri geliyor. Bilhassa pandeminin birinci yılında yaşanan kredi bolluğunun, bu yıl kredi maliyetlerindeki artış niçiniyle KOBİ’ler için kapanmasıyla bir arada şirketlerin işletme sermayesine olan muhtaçlıkları her geçen gün artmaya başladı. Bu noktada KGF’nin bir daha, daha ucuz maliyetli kredi kanalını KOBİ’lere açması gerekiyor. Bilhassa yatırım ve ihracat odaklı şirketlerde bu tarafta fazlaca büyük bir beklenti var.
Bu kapsamda Ağustos ayında açıklanan KGF takviyeli düzeneklerin bir an evvel hayata geçirilmesini önemsiyoruz. Lakin bu düzeneğe yönelik birtakım tekliflerimiz bulunuyor. Talep edilen ölçünün yüzde 30’u işletme sermayesi olarak, nakit hesaba aktarılmalı. Kalan yüzde 70’lik kısım da bankaların kredilendirme halindeki üzere fatura karşılığı alışveriş yaptığı firmaya bankanın ödemesi olarak gerçekleştirilmeli. Son olarak tıpkı kredi kartı üzere yüzde 70’lik kısım KGF Kartı formunda olmalı, firmanın mal aldığı yere kartla ödeme yapması sağlanmalı. Şayet bu türlü bir düzenek oluşturulursa herkes talepte bulunamayacak, nitekim muhtaçlık duyan, bu krediyi gerçek bir biçimde kıymetlendirecek olanlar kullanacak. Bu sayede büyük olasılıkla ayrılan bütçe de kâfi olacaktır.
tıpkı vakitte Eximbank’ın verdiği kredilerin de banka kredileri ile yarıştığını söylemek gerekiyor. İhracatı desteklemek istiyorsak Eximbank kredilerinin de ihracat odaklı çalışan işletmelerimize uygun şartlarda verilmesini sağlamalıyız. Kur istikrarsızlığı güç ve başka ithal ham husus oranı yüksek cam, seramik, inşaat, dokuma, mobilya ve demir-çelik üzere bölümlerimizde maliyet yaratacaktır. Tarım dalında de kura bağlı orta malı ithali, üretici fiyatlarına yansıyacaktır. Kurdaki bedel kaybı ayrıyeten döviz cinsinden uzun vadeli kredilere güvenen büyük firmaları da olumsuz etkiliyor.
ARTIRIMLAR GÖZDEN GEÇİRİLMELİ
– Endüstricinin kullandığı güce, hammaddelere önemli artırımlar geldi. ÜFE yüzde 54’ü aştı, buradaki artış devam edeceği öngörüleri de var, üretici bu artışlara daha ne kadar dayanabilir?
İşletmelerimizin ayakta kalabilmek için can suyuna muhtaçlık duyduğu, kısa vadeli değil sürdürülebilir takviyelerin beklendiği bu süreçte yapılan artırımlar hem sanayicilerimizin birebir vakitte KOBİ’lerimizin maliyetlerini önemli ölçüde artırıyor. Bu durumu aslında üretim ve yatırım iştahının kapanacağı, ihracat kaybının yaşanacağı, global rekabet gücümüzün azalacağı, cari açık ve enflasyonun olumsuz etkileneceği bir müddetcin başlangıcı olarak görüyorum. Bu artırım kararları gözden geçirilmediği ve iktisat biliminin gerekliliklerine uygun piyasa idaresi anlayışı benimsenmediği takdirde işleyen makineler durma noktasına gelebilir.
ENFLASYONUN ÜZERİNDE MİNİMUM FİYAT ARTIRIMI KAİDE
– Kur artışıyla resmi enflasyonun da yüzde 30’u bulacağı söyleniyor. Bu manada vatandaşı ve şirketleri nasıl günler bekliyor?
İş dünyası bu güç şartlara direnmek için var gücüyle çabalıyor. Fakat çalışanlarımızın, tüm bireylerin onurlu hayat hakkının korunması için her şeydilk evvel minimum fiyatta enflasyonun üzerinde bir artış yapılması gerekiyor. Doğal burada sorulması gereken soru şu: Hangi enflasyon? Zira resmi sayılar ile halkın enflasyonu birbirini tutmuyor. TÜRKONFED olarak taban fiyatla tekliflerimizi paylaşmak isterim. Öncelikle yıl ortasında enflasyonun ne olacağını, hayat kaidelerinin nasıl değişeceğini kestiremiyoruz. Bu niçinle minimum fiyatta yıl ortasında de ayarlama yapılması gerekiyor. Öte yandan taban fiyatın yüzde 40’ı vergilere gidiyor. Bu verginin kaldırılması direkt olarak çalışana yansır. Devletin bu mevzuda kolaylaştırıcı bir tavır alması gerektiğini düşünüyoruz. Son olarak hayat kurallarının bölgelere bakılırsa farklılık gösterdiği göz önünde bulundurularak, bölgesel taban fiyat uygulaması da masaya yatırılabilir. Döviz kurunun bedel kaybı niçiniyle ortaya çıkmış olan makro dengesizlikleri daha da bozmayacak, çalışanları da hayat pahalılığına ezdirmeyecek bir minimum fiyatın belirlenmesinin sağlıklı olduğunu düşünüyoruz.
– Türkiye’de demokrasinin bugün bulunduğu durumu nasıl tanım ediyorsunuz? Mevcut sistemde ıslahat yapılması mümkün mü?
TÜRKONFED olarak bu yıl kamuoyu ile paylaştığımız, 2030’a hakikat yürüyen ülkemizin meselelerine yönelik tahlil tekliflerimizi içeren “Yeni Periyot, Yeni Ufuklar” vizyon belgemizdeki öncelikli unsurlarımızdan biri de demokrasi ve hukuk sistemimize yönelik önerilerimizdi. Zira hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığının işletilemediği ülkelerde hukuk dışı yapılar adeta bir virüs üzere sağlıklı bünyeleri de hasta ediyor. Maalesef biz de toplumumuzda kimliklere sıkışmışlıklar ile siyasi ve kültürel kutuplaşmalar yaşandığını, hukukun üstünlüğüne inancın daha da gerilediğini, ayrımcılığın ve nefret telaffuzunun yaygınlaştığını, gerçeklik ile bağımızın bozulduğunu gözlemliyoruz.
Sıkıntımız başkanlık ya da parlamenter sistem probleminden epeyce daha sürdürülebilir kurumsal kodları içeriyor. İstikrar ve denetleme düzenekleri kurulmamış, güçler ayrılığı tesis edilmemiş, yasama, yargı ve yürütmenin rol tariflerinin net ve demokratik olmadığı bir sistemde meselelerimizi çözmemiz mümkün değil. Demokrasimizi demokratikleştirmek yani hayat usulü haline getirmek ana gayemiz olmalıdır. Bunun için de yeni ve sivil bir anayasa dâhil olmak üzere hukuku baştan aşağı yenilemeliyiz. Anayasanın, politikler içinde bir mutabakat metni değil toplumsal bir kontrat olduğu akıllardan çıkarılmadan iştirakçi ve kapsayıcı, şeffaf bir müddetcin yönetilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Gelişmiş bir iktisat için gelişmiş bir demokrasi kültürüne muhtaçlığımız olduğunu her platformda söylüyoruz. Medya ve sivil toplumun da gelişmiş demokrasilerin değerli güçlerinden biri olduğuna inanıyoruz. Bu bağlamda bağımsız medya ve STK’ların da ülkemizin gelişmiş bir demokrasi düzeyine ulaşmasında değerli bir sorumluluğu bulunuyor.
KURUMLARIN BAĞIMSIZLIĞINI TESİS EDİLMELİ
– Türkiye’nin yaşadığı bu krizden bir çıkış yolu var mı, hemen atılması gereken adımlar nelerdir?
Unutmamalıyız ki kapıları açan anahtar gelişmiş iktisatların tamamına baktığınızda hukukun üstünlüğü prensibinin uygulanmasıdır. Yapısal, hukuk ve demokratik ıslahatlar ile üretim iktisadını güçlendirip, yüksek teknoloji kullanmasını artırıp, nitelikli insan kaynağını, çağın gerektirdiği bilgi-beceri ve yetkinlik seti ile donatılmış eğitim sistemi ile dönüştürmüş bir Türkiye’nin, verimlilik artışı yoluyla markalı ve katma pahalı ihracatını artıracağına inanıyoruz. Bu kapsamda bilhassa ülkemiz iktisadının ana dinamosunu oluşturan KOBİ’lerin ikiz dönüşüm olarak isimlendirilen dijitalleşme ve yeşil dönüşüm süreçlerini desteklediğimiz takdirde, yarışa gelişmiş ülkeler ile birebir kulvardan başlayabiliriz.
Bunları hayata geçirebilmek için de TÜRKONFED olarak Merkez Bankası başta olmak üzere kurumlarımızın bağımsızlığını bir daha tesis edecek hukuksal düzenlemelerin yapılmasını, adil, şeffaf, hesap verebilir ve liyakat temelli bir anlayış ile direnci artırılmış, öngörülebilir bir iktisat siyasetinin hiç vakit kaybetmeden hayata geçirilmesini talep ediyoruz.
İKTİSAT SİYASETLERİNDE İSTİKRAR SAĞLANMLI
– İktisat idaresindeki değişiklikleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Son 13 ayda üç Hazine ve Maliye Bakanı, son iki yılda ise dört Merkez Bankası Lideri ve üç TÜİK Lideri değişikliği yaşadık. olağan olarak bu kurumlarda değişiklik yapılamaz üzere bir durum kelam konusu değil. Lakin bu kadar sık değişiklik yapılması ve bunların niçinlerinin açık bir biçimde kamuoyuna açıklanmaması bir fazlaca soruyu da birlikteinde getiriyor. Üstelik bu durum kurumlarımızın şeffaflık, liyakat ve bağımsızlıkla ilgili sorgulanmasını artırırken, oluşan güvensizlik ülke risk primimizi de yükseltiyor. Zira günümüzde ekonomiler inanç ve istikrar üstüne inşa ediliyor, kalkınma için ekonomik faaliyetler tek başına kâfi görünmüyor. Yatırımcılar itimat duydukları ülkelere yanlışsız sermaye akışını sağlıyor. Kurumların bağımsızlığının teminata alındığı ekonomilerde temel olan kalite ve devamlılıktır. Kurumsal hafızanın hakikat ve sağlıklı bir biçimde işlemesinin önündeki pürüzleri ortadan kaldırmakla işe başlayabiliriz. İktisat siyasetlerinin öngörülebilirliği ve sürdürülebilirliği açısından istikrarı sağlamalı, değişiklik yaptığımız takdirde de bunu hem içeride birebir vakitte dışarıda yanlışsız anlatmalıyız.
yatırım tavsiyesi içermez