Berlin İktisat ve Hukuk Üniversitesi İktisat Bölümü’nden Doç. Dr. Ümit Akçay, şu anda Türkiye iktisadının en yakıcı sıkıntısının fiyatların enflasyon karşısında erimesi olduğunu vurguladı.
Akçay, “Türkiye iktisadının orta vadeli gidişatı, 2022’deki memleketler arası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir ‘U dönüşü’ yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek” dedi. İktisatta artık 2001-2013 modelinin de 2013-2021 modeli de işlemediğine dikkat çeken Doç. Ümit Akçay ile konuştuk.
– TL’deki erimenin asıl niçinleri nelerdir? Kuru frenlemek mümkün olabilecek mi?
TL’deki erimenin asıl sebebi, TL’deki erimenin frenlenmesinin istenmemesidir. Yani karşımızda, TCMB aslında TL’nin erimesini istiyordu lakin bunu nasıl yapacağını bilemediği için sonuçta TL değersizleşti üzere bir durum yok. Tersine, bu iradi bir siyaset tercihinin kararı gerçekleşiyor. Geçen hafta enflasyon raporunun açıklanması sırasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı’nın şahsen kendisi bunu açıkça söz etti. ötürüsıyla, buradaki soru niye bu tip bir yönelimin belirginleştiği olabilir. Buna karşılık vermek için biraz daha geriye gitmek gerekiyor: Türkiye’de 2013 daha sonrasından itibaren bir yapısal kriz konjonktürü yaşanıyor. Literatürde bunun manası, sermaye birikim rejimi krizi ile devlet krizinin birebir anda yaşanmasıdır. Bu süreçte iktidarın oy dayanağı aşındıkça farklı sermaye bölümlerinin taleplerine karşı daha hassas hale geliyor. İktidar bloku ortasındaki harmonizasyonu korumak giderek güçleşiyor. Sermaye girişlerinin azaldığı 2013 daha sonrasında iktisat idaresinin büyümeyi canlı tutma teşebbüsleri, TL’nin kademeli değersizleşmesiyle sonuçlandı. Ekonomik büyümenin canlandırılması için faizin düşürülmesinin kur şoku ile müsabakası ve kur şoku karşısında faizlerin sert bir biçimde artırılması 2013 daha sonrasının tipik özelliğidir. Bu özellik iktisat idaresindeki zikzakları da açıklar. Artık farklı olan, kur şokuna karşı faiz artışına çabucak hemen gidilmemiş olmasıdır. Lakin eylül prestijiyle başlayan faiz indirimi süreciyle bir arada 2013 daha sonrası oluşan zikzaklı modelden de sapılıp sapılmadığını tespit etmek, önümüzdeki devir için kritik olacaktır.
– TCMB’de son haftalarda bakılırsavden almalar yaşanırken faizde de indirime gidildi. Olağan bir Merkez Bankası’ndan bu vakitte beklenecek hareketler mi bunlar?
Türkiye’de para siyasetlerinde asıllı bir kulvar değişikliği yaşandı. Bu yaşanmamış üzere yaparak bir “normal” merkez bankacılığı var iseyımı üzerinden hareket etmek yanılgılı olacaktır. 2013 daha sonrasındaki konjonktürü belirleyen özellik, 2001-2013 periyotta uygulanan modelin krizidir. 2001 daha sonrası model olumlu gerçek faiz vermeye dayanıyordu. Bunun emeli sermaye akımlarını ülkeye çekmek, bu sayede TL’nin pahalanmasını sağlamak ve enflasyonu denetim altına almak idi. Lakin bu modelin kararı artan borçluluk, ithalatın ucuzlaması, cari açığın sistematik bir biçimde artması, üretken sanayi ve ziraî yapının aşınması ve yüzde 10’lar seviyesinde sabitlenen işsizlik olmuştur. 2013 daha sonrasında, 2001-2013 modelini mümkün kılan öge olan sermaye girişlerinde azalma başladı. Bu daha epeyce global finansal döngülerle ilgiliydi ve Türkiye gibisi bir epey ülkeyi etkiledi.
Şu an için değerli olan husus şu: İktisat idaresinde 2013 daha sonrasında barizleşen zikzakların dışına mı çıktık, yoksa iktidar artan enflasyon karşısında işlerin denetimden çıktığını düşünerek yeni bir “U dönüşü” ile yüksek bir faiz artışı mı yapacak? Önümüzdeki periyodu şekillendiren en kıymetli gelişme bu bahisteki gelişmeler olacak.
BÜYÜME YOKSULLUK ÜRETİYOR
– Yılsonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz öngörüleriniz nelerdir?
Türkiye iktisadının 2021 yılını yüksek bir büyüme oranıyla kapatacağı neredeyse kesin. Lakin bu, geniş toplum bölümlerinin gelir seviyesinin istikrarlı bir biçimde arttığı manasına gelmiyor. Bilindiği üzere Türkiye’de pandemi sırasında geliştirilen siyaset yansısı, direkt gelir dayanağı vermek yerine kredi genişlemesine gitmek oldu. Bu aslına bakarsan var olan gelir eşitsizliklerini daha da kötüleştirdi. Zira krediler esasen kredi alabilen kesitlere gitti, onlar da aldıkları bu ucuz kredileri altına, konuta ve dövize yatırdılar. Bu daha sonrasında daha büyük meseleler yarattı. Dahası son senelerda emeğin ulusal gelirdeki hissesi daima geriliyor. Bu rağmen son periyotta açıklanan firma kârlılıklarına bakıldığında bir fazlaca dalda işletmeler uzun müddettir görmedikleri kârlılık oranlarına ulaşmışlar. özetlemek gerekirsesı iktisat büyüyor ve bu büyüme bir yanda zenginlik ve öteki yanda yoksulluk üretiyor.
TCMB’nin geçen hafta deklare ettiğı enflasyon raporuna göre 2021 için yeni beklenti 18.4 seviyesinde. Başka yandan son Para Siyaseti Şurası toplantısı daha sonrası yapılan açıklamada faiz indirimlerinin devam edebileceği lakin bu hususta hudutlu bir alanın kaldığına işaret edildi. Buradan TL’deki değersizleşmenin süreceğini anlayabiliriz. TL’deki kıymetsizleşme sürerken enflasyon ilan edilen beklentinin de üzerine çıkabilir. Gerek dar gerekse geniş tarifli işsizliği alın, ikisi de hala devasa yükseklikte, bilhassa gençler içindeki işsizlik oranı kronik bir sorun haline geldi. Bu da az evvel söylemiş olduğim işlemeyen modellerin en kıymetli toplumsal kararı.
REZERVLER HÂLÂ EKSİDE
– Kuru düşürmek için 128 milyar dolar heba edildi. Rezervleri tekrar yerine koymak mümkün olacak mı?
Muhalefetin yürüttüğü “128 milyar dolar nerede” kampanyası niçiniyle harcanan rezervin 128 milyar dolar olduğu tanınan lisana yerleşti lakin hangi periyoda odaklandığınıza bakılırsa bu ölçü değişebiliyor.
TCMB rezervleri konusundaki karmaşanın sebebi, farklı rezerv tariflerinin olması. Milletlerarası karşılaştırmalarda brüt rezervler kullanılıyor, iktidar da bunu vurguluyor. Son periyotta brüt rezervlerin arttığını biliyoruz. Son periyotta ödünç rezervler çıkarıldığında kalan net rezervlerin hâlâ ekside bulunmasına karşın bu açığın da azalmaya başladığını görüyoruz. Burada farklı olan konu TL’deki bu kıymetsizleşme sürerken rezerv biriktirme tercihinin yapılmış olması.
GİDİŞATI U DÖNÜŞÜ BELİRLEYECEK
– Türkiye’de yaşanan krizin boyutu nereye varır?
Burada bir mevzuyu netleştirmemiz gerekiyor. Teknik olarak kullanılan kriz tarifi, iki çeyrek üst üste ekonomik daralmanın yaşanmasıdır. Türkiye’de teknik manada bir kriz yaşanmıyor. Tersine, ekonomik büyüme çok canlı. 2021 için yüzde 8 ve hatta daha üzeri bir büyüme oranının geleceğine memleketler arası kurumlar tarafınca da işaret ediliyor. Karşımızda olan sorun geniş toplum bölümlerinin gelirlerinin enflasyon oranında artmaması, alım güçlerinin gerilemesi yani yoksullaşmadır. Türkiye iktisadının orta vadeli gidişatı ise 2022’deki memleketler arası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir “U dönüşü” yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek.
FİYAT ERİMESİ CAN YAKICI SORUN
– Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları neler? Türkiye iktisadı için bir kurtuluş reçetesi var mı?
bir hayli sorun var lakin şu anda en yakıcı olan fiyatların enflasyon karşısında erimesidir. Örneğin önümüzdeki aylarda yapılacak olan minimum fiyat pazarlıkları bu açıdan epey kıymetli. İktidar üzerinde, fiyatların refah hissesini da içerecek biçimde en az enflasyon oranı kadar artırılması tarafında kuvvetli bir baskı kurulması, geniş toplum kesitleri için yaşamsal olacaktır.
‘Kurtuluş reçetesi’ konusu biraz daha karmaşık. Bu mevzuda şunun bilinmesi gerekir: Karşımızda işlemeyen iki model var. 2001-2013 modeli de 2013-2021 modeli de işlemiyor. ötürüsıyla, şu an yaşadığımız sıkıntılardan ‘AKP’nin birinci senelerında uygulanan siyasetlere dönersek, sermaye girişleri bir daha canlanır ve mevcut problemlerden kurtuluruz’ diye düşünen var ise büyük kusur eder. Bir de, somut konjonktürde bu reçete yazma konusunda tek tek iktisatçıların görüşlerinden epeyce muhalefet partilerinin görüşlerinin fazlaca daha kıymetli olduğunu düşünüyorum. Malum, anketlerde iktidar bloğunun oy tabanı daima eriyor. O niçinle muhalefetin ekonomik problemleri nasıl yöneteceği hayli daha değerli hale geliyor.
– Yabancı sermayenin kaçtığı bir devirde borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?
Borç döndürme konusunda TL’deki süratli değersizleşmenin yarattığı bilanço sıkıntılarını yaşayan dallardaki firmalar ile bu değersizleşmeden yararlı çıkan firmalar içinde bir farklılaşma yaşanacak. Birinci kümede daha fazlaca ithalatçılar yer alırken ikincisinde ihracatçılar var. elbette bir epey firma iki faaliyeti birden yapıyor, ötürüsıyla onlar açısından sorunun büyüklüğü bilanço tahribatının seviyesiyle ilgili olacak. Bankaların ise borç çevirmede epey büyük problemler yaşayacaklarını sanmıyorum. Türkiye’nin artan risk primi niçiniyle daha yüksek faizle borçlanabilirler lakin geçtiğimiz haftalarda mesela bankacılık dalında görülen yeni sendikasyonlar, sürecin işlediğini gösteriyor.
yatırım tavsiyesi içermez
Akçay, “Türkiye iktisadının orta vadeli gidişatı, 2022’deki memleketler arası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir ‘U dönüşü’ yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek” dedi. İktisatta artık 2001-2013 modelinin de 2013-2021 modeli de işlemediğine dikkat çeken Doç. Ümit Akçay ile konuştuk.
– TL’deki erimenin asıl niçinleri nelerdir? Kuru frenlemek mümkün olabilecek mi?
TL’deki erimenin asıl sebebi, TL’deki erimenin frenlenmesinin istenmemesidir. Yani karşımızda, TCMB aslında TL’nin erimesini istiyordu lakin bunu nasıl yapacağını bilemediği için sonuçta TL değersizleşti üzere bir durum yok. Tersine, bu iradi bir siyaset tercihinin kararı gerçekleşiyor. Geçen hafta enflasyon raporunun açıklanması sırasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı’nın şahsen kendisi bunu açıkça söz etti. ötürüsıyla, buradaki soru niye bu tip bir yönelimin belirginleştiği olabilir. Buna karşılık vermek için biraz daha geriye gitmek gerekiyor: Türkiye’de 2013 daha sonrasından itibaren bir yapısal kriz konjonktürü yaşanıyor. Literatürde bunun manası, sermaye birikim rejimi krizi ile devlet krizinin birebir anda yaşanmasıdır. Bu süreçte iktidarın oy dayanağı aşındıkça farklı sermaye bölümlerinin taleplerine karşı daha hassas hale geliyor. İktidar bloku ortasındaki harmonizasyonu korumak giderek güçleşiyor. Sermaye girişlerinin azaldığı 2013 daha sonrasında iktisat idaresinin büyümeyi canlı tutma teşebbüsleri, TL’nin kademeli değersizleşmesiyle sonuçlandı. Ekonomik büyümenin canlandırılması için faizin düşürülmesinin kur şoku ile müsabakası ve kur şoku karşısında faizlerin sert bir biçimde artırılması 2013 daha sonrasının tipik özelliğidir. Bu özellik iktisat idaresindeki zikzakları da açıklar. Artık farklı olan, kur şokuna karşı faiz artışına çabucak hemen gidilmemiş olmasıdır. Lakin eylül prestijiyle başlayan faiz indirimi süreciyle bir arada 2013 daha sonrası oluşan zikzaklı modelden de sapılıp sapılmadığını tespit etmek, önümüzdeki devir için kritik olacaktır.
– TCMB’de son haftalarda bakılırsavden almalar yaşanırken faizde de indirime gidildi. Olağan bir Merkez Bankası’ndan bu vakitte beklenecek hareketler mi bunlar?
Türkiye’de para siyasetlerinde asıllı bir kulvar değişikliği yaşandı. Bu yaşanmamış üzere yaparak bir “normal” merkez bankacılığı var iseyımı üzerinden hareket etmek yanılgılı olacaktır. 2013 daha sonrasındaki konjonktürü belirleyen özellik, 2001-2013 periyotta uygulanan modelin krizidir. 2001 daha sonrası model olumlu gerçek faiz vermeye dayanıyordu. Bunun emeli sermaye akımlarını ülkeye çekmek, bu sayede TL’nin pahalanmasını sağlamak ve enflasyonu denetim altına almak idi. Lakin bu modelin kararı artan borçluluk, ithalatın ucuzlaması, cari açığın sistematik bir biçimde artması, üretken sanayi ve ziraî yapının aşınması ve yüzde 10’lar seviyesinde sabitlenen işsizlik olmuştur. 2013 daha sonrasında, 2001-2013 modelini mümkün kılan öge olan sermaye girişlerinde azalma başladı. Bu daha epeyce global finansal döngülerle ilgiliydi ve Türkiye gibisi bir epey ülkeyi etkiledi.
Şu an için değerli olan husus şu: İktisat idaresinde 2013 daha sonrasında barizleşen zikzakların dışına mı çıktık, yoksa iktidar artan enflasyon karşısında işlerin denetimden çıktığını düşünerek yeni bir “U dönüşü” ile yüksek bir faiz artışı mı yapacak? Önümüzdeki periyodu şekillendiren en kıymetli gelişme bu bahisteki gelişmeler olacak.
BÜYÜME YOKSULLUK ÜRETİYOR
– Yılsonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz öngörüleriniz nelerdir?
Türkiye iktisadının 2021 yılını yüksek bir büyüme oranıyla kapatacağı neredeyse kesin. Lakin bu, geniş toplum bölümlerinin gelir seviyesinin istikrarlı bir biçimde arttığı manasına gelmiyor. Bilindiği üzere Türkiye’de pandemi sırasında geliştirilen siyaset yansısı, direkt gelir dayanağı vermek yerine kredi genişlemesine gitmek oldu. Bu aslına bakarsan var olan gelir eşitsizliklerini daha da kötüleştirdi. Zira krediler esasen kredi alabilen kesitlere gitti, onlar da aldıkları bu ucuz kredileri altına, konuta ve dövize yatırdılar. Bu daha sonrasında daha büyük meseleler yarattı. Dahası son senelerda emeğin ulusal gelirdeki hissesi daima geriliyor. Bu rağmen son periyotta açıklanan firma kârlılıklarına bakıldığında bir fazlaca dalda işletmeler uzun müddettir görmedikleri kârlılık oranlarına ulaşmışlar. özetlemek gerekirsesı iktisat büyüyor ve bu büyüme bir yanda zenginlik ve öteki yanda yoksulluk üretiyor.
TCMB’nin geçen hafta deklare ettiğı enflasyon raporuna göre 2021 için yeni beklenti 18.4 seviyesinde. Başka yandan son Para Siyaseti Şurası toplantısı daha sonrası yapılan açıklamada faiz indirimlerinin devam edebileceği lakin bu hususta hudutlu bir alanın kaldığına işaret edildi. Buradan TL’deki değersizleşmenin süreceğini anlayabiliriz. TL’deki kıymetsizleşme sürerken enflasyon ilan edilen beklentinin de üzerine çıkabilir. Gerek dar gerekse geniş tarifli işsizliği alın, ikisi de hala devasa yükseklikte, bilhassa gençler içindeki işsizlik oranı kronik bir sorun haline geldi. Bu da az evvel söylemiş olduğim işlemeyen modellerin en kıymetli toplumsal kararı.
REZERVLER HÂLÂ EKSİDE
– Kuru düşürmek için 128 milyar dolar heba edildi. Rezervleri tekrar yerine koymak mümkün olacak mı?
Muhalefetin yürüttüğü “128 milyar dolar nerede” kampanyası niçiniyle harcanan rezervin 128 milyar dolar olduğu tanınan lisana yerleşti lakin hangi periyoda odaklandığınıza bakılırsa bu ölçü değişebiliyor.
TCMB rezervleri konusundaki karmaşanın sebebi, farklı rezerv tariflerinin olması. Milletlerarası karşılaştırmalarda brüt rezervler kullanılıyor, iktidar da bunu vurguluyor. Son periyotta brüt rezervlerin arttığını biliyoruz. Son periyotta ödünç rezervler çıkarıldığında kalan net rezervlerin hâlâ ekside bulunmasına karşın bu açığın da azalmaya başladığını görüyoruz. Burada farklı olan konu TL’deki bu kıymetsizleşme sürerken rezerv biriktirme tercihinin yapılmış olması.
GİDİŞATI U DÖNÜŞÜ BELİRLEYECEK
– Türkiye’de yaşanan krizin boyutu nereye varır?
Burada bir mevzuyu netleştirmemiz gerekiyor. Teknik olarak kullanılan kriz tarifi, iki çeyrek üst üste ekonomik daralmanın yaşanmasıdır. Türkiye’de teknik manada bir kriz yaşanmıyor. Tersine, ekonomik büyüme çok canlı. 2021 için yüzde 8 ve hatta daha üzeri bir büyüme oranının geleceğine memleketler arası kurumlar tarafınca da işaret ediliyor. Karşımızda olan sorun geniş toplum bölümlerinin gelirlerinin enflasyon oranında artmaması, alım güçlerinin gerilemesi yani yoksullaşmadır. Türkiye iktisadının orta vadeli gidişatı ise 2022’deki memleketler arası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir “U dönüşü” yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek.
FİYAT ERİMESİ CAN YAKICI SORUN
– Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları neler? Türkiye iktisadı için bir kurtuluş reçetesi var mı?
bir hayli sorun var lakin şu anda en yakıcı olan fiyatların enflasyon karşısında erimesidir. Örneğin önümüzdeki aylarda yapılacak olan minimum fiyat pazarlıkları bu açıdan epey kıymetli. İktidar üzerinde, fiyatların refah hissesini da içerecek biçimde en az enflasyon oranı kadar artırılması tarafında kuvvetli bir baskı kurulması, geniş toplum kesitleri için yaşamsal olacaktır.
‘Kurtuluş reçetesi’ konusu biraz daha karmaşık. Bu mevzuda şunun bilinmesi gerekir: Karşımızda işlemeyen iki model var. 2001-2013 modeli de 2013-2021 modeli de işlemiyor. ötürüsıyla, şu an yaşadığımız sıkıntılardan ‘AKP’nin birinci senelerında uygulanan siyasetlere dönersek, sermaye girişleri bir daha canlanır ve mevcut problemlerden kurtuluruz’ diye düşünen var ise büyük kusur eder. Bir de, somut konjonktürde bu reçete yazma konusunda tek tek iktisatçıların görüşlerinden epeyce muhalefet partilerinin görüşlerinin fazlaca daha kıymetli olduğunu düşünüyorum. Malum, anketlerde iktidar bloğunun oy tabanı daima eriyor. O niçinle muhalefetin ekonomik problemleri nasıl yöneteceği hayli daha değerli hale geliyor.
– Yabancı sermayenin kaçtığı bir devirde borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?
Borç döndürme konusunda TL’deki süratli değersizleşmenin yarattığı bilanço sıkıntılarını yaşayan dallardaki firmalar ile bu değersizleşmeden yararlı çıkan firmalar içinde bir farklılaşma yaşanacak. Birinci kümede daha fazlaca ithalatçılar yer alırken ikincisinde ihracatçılar var. elbette bir epey firma iki faaliyeti birden yapıyor, ötürüsıyla onlar açısından sorunun büyüklüğü bilanço tahribatının seviyesiyle ilgili olacak. Bankaların ise borç çevirmede epey büyük problemler yaşayacaklarını sanmıyorum. Türkiye’nin artan risk primi niçiniyle daha yüksek faizle borçlanabilirler lakin geçtiğimiz haftalarda mesela bankacılık dalında görülen yeni sendikasyonlar, sürecin işlediğini gösteriyor.
yatırım tavsiyesi içermez