Şeker ve ayçiçek yağında fiyat artışları sürecek mi?

BBC

Türkşeker’in hafta başında yüzde 25 artırım ile piyasadaki şeker arzını artırmasına karşın marketlerdeki şeker kasvetinin sürdüğü, tıpkı vakitte ayçiçek yağı satışlarının da birtakım marketlerde adetle sonlandırıldığı tabir ediliyor. BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, iklim değişikliği sebebiyle azalan randıman, döviz kuruna bağlı olarak artan ziraî girdi maliyetleri ve güç meblağları düşünüldüğünde, temel besin fiyatlarındaki artışın süreceğini tabir ediyor.

Kamuya ilişkin Türkiye Şeker Fabrikaları, girdi maliyetlerinin her geçen gün arttığını belirterek şekere yüzde 25 artırım yaptı. Kristal şekerin KDV dahil kilogram fiyatı 5 lira 30 kuruş olurken, 50 kilogramlık çuval fiyatı 212 liradan 265 liraya yükseldi.

Son günlerde marketlerde şeker ve yağ bulmakta zorlandığına ait toplumsal medyada paylaşım yapanların sayısı ise giderek artıyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Türkiye Bakkallar ve Bayiler Federasyonu Lideri ve Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) Genel Lideri Bendevi Palandöken ise marketlerde yaşanan şeker ve yağ külfetinin tahlili için, mamüllerin fabrikadan tüketiciye direkt bakkallar aracılığıyla dağıtılmasını talep ediyor:

“Zam söylentileri, kuraklık üzere biroldukca sebep sunularak üç beyazdan biri ve konutlarımızın şayet olmazsa olmazı şekerin vatandaşa yok denilerek satışının olmaması durumu kabul edilemez.

“Piyasada şeker bulunmaması sorununu, mahallenin bakkalı çözer. Şeker raflarının boş bulunmasına tahlil olarak, vakit kaybedilmeden bakkallarımız devreye sokulmalı.”

SORUNUN KAYNAĞI NE?

Bu sorun, özel fabrikaların maliyetlerindeki artışı münasebet göstererek şekere yüzde 40 artırım yapmasına karşın, Türk Şeker’in artırım yapmayıp şeker arzını kısmasıyla başlamıştı.

Marketler de fabrikalardan kâfi ölçüde şeker alamadıkları için, raflarda süreksiz bir süre şeker bulunamadığını ve tüketiciye sonlu ölçüde şeker satabildiklerini söylemişti.

Özel kesim ve kooperatif şeker fabrikaları, Türkiye Şeker Fabrikaları’nın fiyat siyasetinden kaynaklı bir sorun yaşandığını savunmuştu.

Türk Şeker ise 15 Kasım’da şekerde arz sorununun olmadığını, piyasada kimi firmaların fiyatları yükseltmelerinden ve özel dal şeker fabrikalarının artırım yapmaları niçiniyle şekerde sorun yaşandığını açıklamıştı:

“2021-2022 yılı üretim periyodunda Türkşeker yaklaşık 400 bin ton şeker üretmiş olup, bu ölçü kooperatif ve özel dal fabrikalarının üretimiyle bir arada toplamda 1 milyon 150 bin ton civarındadır.”

“Çeşitli basın organlarında şekerde arz sorunu olduğuna dair argümanlar hakikat değildir. Rastgele bir arz sorunu bulunmamaktadır. Piyasada kimi firmaların meblağları yükselterek eser satmalarından dolayı bu biçimde bir ortam oluşmuştur.”

Sözcü Gazetesi’nde Perşembe günü yayınlanan bir haberde, yağ ve şeker satışına kota koyulan marketlerdeki yetkililerin, “fiyatlar niçiniyle insanların stok yapma yoluna gittiğini ve daha fazla müşteriye eseri ulaştırabilmek için satış kotası koyduklarını” belirttiği aktarılmıştı.

Getty Images

‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN YIKICI SONUÇLARI’

BBC Türkçe’ye
konuşan Türkiye Besin ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu (TGDF) Genel Sekreteri İlknur Menlik, temel besin mamüllerinde yaşanan fiyat artışının “sürpriz olmadığını” pahalandırıyor:

“Temel besin mamüllerinde fiyat artışları kıymetli ölçüde döviz ve hammadde girdilerindeki fiyat artışına bağlı olarak yaşanıyor. Hepsinin ötesinde, epeyce uzun vakittir konuştuğumuz ve artık daha önemli konuşulması gereken bir öteki sorun ise iklim değişikliği.

“İklim değişikliğine bağlı olarak öngörülemeyen her türlü hava şartı, rekoltede düşüşlere sebep oluyor ve birincil üretimin çıktılarını olumsuz etkiliyor. İklim değişikliğinin yıkıcı neticelerina bakarsak, bundan daha sonra dünya hiç bir vakit bizim için olağan dönmeyecek.”

Pandemiyle bir arada artan lojistik ve güç maliyetleri de eklendiğinde besin fiyatlarının giderek arttığını belirten Menlik’e bakılırsa, besin fiyatları açısından en büyük riski iklim değişikliği oluşturuyor.

2017 yılında TGDF olarak ziraî sürdürülebilirlik ve iklim değişikliği ekseninde Türkiye’nin 2100 yılına kadarki projeksiyonunu çıkardıklarını söyleyen Menlik, üretimde iklim değişikliğine karşı önemli adımlar atılması gerektiğini savunuyor:

“bu biçimdedan beri bu günleri öngörüyoruz. İklim değişikliği ekseninde her geçen gün tarım ve besin mamüllerinde sorunlar artacak. ötürüsıyla bugün ortasında bulunduğumuz hiç bir şey aslında sürpriz değil. Bundan daha sonra da önümüzde epey daha hoş günler yok.”

dhaArşiv

‘MARKETLERDE STOK YAPILDIĞI İÇİN FİYATLARIN ARTTIĞINI ZANNETMİYORUM’

Menlik, marketlerde stok yapıldığı savlarıyla ilgili federasyona gelen bir bilgilendirme olmadığını, lakin bu savların yetkili mercilerce incelendiğini belirtiyor:

“Otoriteler aslına bakarsanız bu münasebetlerle bir inceleme ve çalışma başlattı. Lakin ben zannetmiyorum, zira bu ülkede üreticisiyle, satıcısıyla ve sanayicisiyle sahiden epey güç bir periyot geçirdik. Hem pandemi şartları tıpkı vakitte iklim değişikliği sebebiyle her insanın şartlarının ağırlaştığı bir ortamda, tek taraflı bir hatalı bulup onun üzerinden bir şeyleri konuşmak bizi tahlilden uzaklaştırabilir.

BBC

10 ŞEKER FABRİKASI ÖZELLEŞTİRİLDİ

Türkşeker bünyesindeki 25 şeker fabrikasının 10’u 2018 yılında özelleştirildi; geri kalan 15 şeker fabrikası ise Varlık Fonu’na devredildi.

Özelleştirmeler daha sonrası Varlık Fonu bünyesine geçen Türkşeker, geçen hafta Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlandı. Yeni idare şurası oluşturulduktan daha sonra, şeker fiyatları bir daha belirlendi ve yüzde 25 artırım yapıldı.

Şu an yaşanan şeker krizinin bir niçini de şeker fabrikalarının bir kısmının özelleştirilmesiyle bir arada, piyasada şeker fiyatlandırması açısından ikili bir yapı oluşması olarak gösteriliyor.

Bütün talebin, özel fabrikalara bakılırsa daha ucuza şeker satan Türkşeker fabrikalarına ağırlaşmasıyla Türkşeker’in bu talebi karşılayamadığı ve rafların bu sebeple boş kaldığı bedellendiriliyor.

  • AKP Çorum Milletvekili Uslu: Bürokratlar yanlış yönlendiriyor, şeker fabrikaları özelleştirilmemeli
Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi sürecinde devrin AKP Çorum Milletvekili Salim Uslu BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamasında, “Bürokratlar hükümeti yanlış yönlendiriyor, şeker fabrikaları özelleştirilmemeli” demişti:

“Şeker fabrikalarının özelleştirilmesinde ziyan eden fabrikalar yerine kar eden fabrikaların özelleştirilmesini asla yanlışsız bulmuyorum. Ve bu fabrikalar ziyan etmiyordu.

“Sadece şeker fabrikalarının değil, besin dalının özelleştirilmesini yanlışsız bulmuyorum. Buralar illa özelleştirilecekse, işletmeleri özelleştirilebilir ve devletin malı olmaya devam eder. Alacak bireyler de paralarını, işletme sermayesine koyarlar. Ya da kooperatifler kurarsınız, üreticiler ve çalışanlar buranın ortak sahibi olurlar.”

  • Çorumlu şeker emekçileri: Fabrikanın her modülünde emeğimiz var, kalbimiz fazlaca kırık
‘AYÇİÇEKTE İTHALATA, YANİ DÖVİZE BAĞIMLIYIZ’

Marketlerde arz meşakkat ve adetli satış uygulaması yalnızca şekerde değil, bitkisel yağ mamüllerinde de karşımıza çıkıyor.

Edirne’de üreticilik yapan Ziraat Mühendisi Cengiz Yorulmaz, ayçiçek yağı fiyatlarında artışın devam edeceğini söyleyerek, “Bu kış epey güç geçecek” diyor.

Çiftçinin girdi maliyetlerinin yükselmesiyle bir arada marketlerdeki ayçiçek yağı fiyatlarının da artacağını belirten Yorulmaz, şu örnekle anlatıyor:

“Geçen sene kilosunu 1 lira 80 kuruşa aldığım gübreyi bu yıl 10 lira 50 kuruşa alıyorum. Yani gübrenin fiyatı bir yıl içerisinde 10 kat arttı. Akaryakıt ve doğalgaz fazlaca kıymetlendi.

“Gelecek sene marketlerde daha yüksek besin fiyatlarıyla karşılaşacağız. Zira çiftçi bu yıl tarlasına gereğince gübre atamayacak, tarlalardaki randıman düşecek.”

dhaTürkiye’deki ayçiçeği üretiminin yaklaşık yüzde 30’u Edirne’de yapılıyor

Yorulmaz’a göre, ayçiçek yağı meblağlarını artıran bir öbür etken ise döviz kuru.

Türkiye’nin ayçiçek yağında toplam tüketiminin yüzde 50’sini üretebildiğini söyleyen Yorulmaz, ayçiçek yağında ithalata bağımlı olunduğunu anlatıyor:

“Türkiye, tükettiği ayçiçeğin yarısını ithal ediyor. Bu yıl çok derece kuraklık yaşandığı için randıman düştü ve ithalat muhtaçlığı arttı. Doların yükselmesiyle ve Rusya ve Ukrayna’nın gümrük vergilerini artırmasıyla birlikte fiyatlar epey yükseldi. Yani marketler ne kadar stok yaparsa yapsın, dövizin hali ortada.”

PALANDÖKEN: ‘STOKÇULUK YAPMANIN KİMSEYE BİR YARARI OLMAYACAKTIR‘

BBC Türkçe’ye
konuşan TESK Genel Lideri Bendevi Palandöken, mevcut krizin aşılması için şeker ve yağın direkt üreticiden halka bakkallar aracılığıyla ulaştırılması gerektiğini söylüyor.

Şeker ve yağ üzere temel besinlerde rekabetçi piyasanın oluşması gerektiğini söyleyen Palandöken’e bakılırsa mahalle bakkalı ve marketler, zincir marketlere karşı dengeleyici bir öge olabilir.

Kamuya ilişkin şeker fabrikaları ve yağ kooperatiflerinden direkt bakkallara sabit bir fiyatlandırma ile yapılacak satışın vatandaşı rahatlatacağını savunan Palandöken’e bakılırsa, “her fiyat artışında dövizi münasebet göstermek” gerçek değil:

“Fabrikalardan direkt vatandaşa arz için bakkallarımız aracı olmaya hazır. Bakkallarda stok yapmak mümkün değil ve ayrıyeten rekabet vardır. İki bakkal birbirine rakiptir ve fiyatını düşürür. Zincir marketlerde ise İstanbul’da düğmeye basıp Hakkari’deki fiyatı belirlersin.

“Üretimde bir sorun olmamasına karşın rafların boş kalması, stokçuluk yapmanın kimseye bir yararı olmayacaktır. Bakkallarımız aracılığıyla bu durum süratli bir biçimde çözülebilir. Zincir marketlerle rekabet edecek ögelerin gelişmesi gerekiyor.

“Her şeyin fiyat artışı dolara endeksleniyor. Çiftçi haklı, onun girdi meblağları dolara bağlı olarak direkt artıyor. Ancak mamul hale gelmiş bir temel besin eserinde, senin dolarla senin ne işin var? Herkes birbirine bakıp artırım yapıyor. Stokçuluk yapmanın kimseye bir yararı olmayacaktır.”

yatırım tavsiyesi içermez
 
Üst