Reuters tahlili: Türkiye’nin faturası kabaracak

Avrupa’nın esas doğalgaz ithalatçıları içinde yer alan Türkiye geçen yıl Karadeniz’deki Sakarya alanında birinci büyük doğalgaz yatağını keşfetti. Doğalgaz üretimine 2023 yılında başlanması planlanıyor. Yıllık tüketimin dörtte biri kadarını karşılayacak hacimli üretime ise lakin 2027 yılından itibaren geçilecek.

Türkiye bu tarihe kadar gereksiniminin neredeyse tamamını Rusya, Azerbaycan ve İran’dan boru sınırlarıyla sevk edilen gazla ve Cezayir, Nijerya ve başka ülkelerden gelen ve gemilerle taşınan sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ile sağlamaya çalışacak.

Fakat Türkiye’nin Rusya, Azerbaycan ve Nijerya ile 1990’lı ve 2000’li senelerda imzaladığı yaklaşık yılda 16 milyar metreküp (bcm) hacimdeki uzun vadeli doğalgaz ithalat mukavelelerinin bu yıl vadesi dolarak sona erecek.

Her yıl genişleyen doğalgaz dağıtım ağının yanı sıra kuraklığa bağlı gerileyen hidroelektrik üretimini telafi için devreye giren doğalgaz santralleri niçiniyle bu yıl tüketimin 60 bcm düzebir daha yükselerek rekor kırması bekleniyor. Yani Türkiye’nin gaz tüketimi geçen yılki seviyenin en az 10 bcm milyar metreküp üzerine çıkacak.

Bölüm uzmanlarının verdiği bilgiye göre, doğalgaz tüketiminin karşılanabilmesi için sona eren kontratların tamamının en az birebir ölçüler ile yenilenmesi gerekecek.

Eski BOTAŞ alım dairesi lideri, kesim danışmanı Arif Aktürk, “Kışın talebimiz konutlardan dolayı epey artıyor. Geçen kış 285 milyon m3 günlük tepe tüketimi gördük. Bu yıl gaz santrallerinden dolayı herbiçimde 300 milyon m3’ü görürüz. Yani LNG dahil (ülkeye) her giriş noktasından doğalgaz sağlanması gerekecek… sona eren kontratların ölçüleri (sisteme) girmek zorunda” dedi.

Azerbaycan ile yapılan 15 yıllık ithalat kontratı, iki bölüm kaynağının Reuters’a verdiği bilgiye nazaran üç yıllık bir mukavele ile yenilendi. Evvelden 6.6 bcm olan yıllık ithalat ölçüsü yılda 6 bcm’e kadar olarak belirlenirken, ithalat meblağları eski mukavelelerde yer alan petrol eserleri endeksi yerine İtalya’nın PSV hub meblağlarına endeksli olarak belirlenecek.

Güç Bakanlığı kontratın yenilenmesi hakkındaki sorulara karşılık vermedi.

Azerbaycan ile kontratın yenilenmesine karşın bu ay sona eren Nijerya’dan yılda 1.3 bcm LNG ve yıl sonunda mühleti dolacak olan 4 bcm’i BOTAŞ, 4 bcm’i özel bölüm tarafınca olmak üzere Rusya’dan 8 bcm doğalgaz ithaline yönelik mukavelesinin yenilenmesi gerecek.

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan içinde doğalgaz ithalat kontratının yenilenmesini de içeren geçen ayki görüşmelerde ise çabucak hemen bir sonuç alınamadı. Putin, iki ülke içindeki boru çizgisi ilişkisi yardımıyla Türkiye’nin Avrupa’daki doğalgaz krizinden korunacağını söylese de müzakereler devam ediyor.

Üst seviye bir Türk yetkili Rus ithalat inhisarı Gazprom ile BOTAŞ içindeki mukaveleye atıfta bulunarak, “Gazprom ile yıl sonunda sona erecek 4 bcm’lik kontrat için çabucak hemen mutabakat sağlanmadı. Lakin yıl bitmeden bu mutabakatın sağlanacağını düşünüyoruz” dedi.

SALGIN İLE PİYASA DEĞİŞTİ, LNG İTHALAT FATURASI KABARACAK

Yılda yaklaşık 48 bcm doğalgaz ithalat mukavelesi olan Türkiye’nin kontratla yükümlü olduğu alımların haricinde oluşacak talebi milletlerarası piyasalardan LNG alarak doldurması gerekecek.

Fakat, LNG piyasasındaki gösterge fiyatlar bu yıl salgın hastalık daha sonrası Asya’da keskin artan talep, arz sıkışıklıkları üzere münasebetlerle sert artış gösterdi. Avrupa’daki gösterge LNG meblağları geçen hafta prestijiyle yılın kıyasla yüzde 400’e yakın arttı.

Analistler Türkiye’nin gereksinimi olan gazı spot milletlerarası piyasalarda bulabileceğini, bu gazın kıymetli olacağını lakin ülkenin teminde derde düşmeyeceğini tabir ettiler.

Paris merkezli araştırma kuruluşu OME’de hidrokarbon piyasaları yöneticisi Sohbet Karbuz, “Bu yıl mühleti dolan ithalat mukavelelerinin imzalanmasında gecikme olsa bile Türkiye açığı kapatmak için spot LNG yahut spot Azeri boru gazı ithalatına başvurabilir… Burada tek sorun spot piyasadan satın almanın getireceği ek maliyetler olur lakin rastgele bir arz problemiyle karşılaşılmaz” dedi.

Geçtiğimiz senelerda dünya genelinde bollaşan ve boru gazından daha ucuz hale gelen LNG’yi daha yüksek ölçüde ithal etmek gayesiyle yatırım yapan Ankara, 2016 sonundan itibaren ulusal gaz sistemine LNG iletebileceği giriş noktalarının sayısını artırdı ve arz güvenliğini pekiştirdi.

Bu sayede 2019 ve 2020 senelerında toplam doğalgaz tüketiminin neredeyse üçte birini LNG’den temin eden Ankara, bir yandan ithalat faturasını azaltırken bir yandan da bu yıl yenilenecek ithalat kontratları öncesinde ticaret ortaklarına, mukavelelerde ithalat fiyatlarını belirleyen kararları Türkiye’nin lehine olacak biçimde değiştirmeleri sinyali vermişti.

Lakin geçtiğimiz senelerda arzın bol olduğu, fiyatları ise alıcıların belirlediği bir piyasa olan, yani Ankara lehine çalışan LNG piyasası, bu yıl talepteki keskin artış ile satıcıların fiyat belirleyici olduğu bir piyasaya dönüştü.

Türkiye’de doğalgazın hanelere satış fiyatı sübvanse ediliyor. Hanelerin kullandığı doğalgazın bugünün kurlarına bakılırsa satış fiyatı bin metre küp için 170 dolar düzeyindeyken, LNG’nin Hollanda’daki TTF hub fiyatı geçen hafta kısa bir süreliğine de olsa 1,000 doları geçti. Milletlerarası fiyatlar bir ölçü gerilemiş olsa da yıl başına kıyasla en az dört katına çıktı.

Fiyatlar Türkiye’nin boru gazına ek olarak alacağı LNG maliyetinin geçmiş senelera bakılırsa pek artacağını gösteriyor.

Bir dal kaynağı yurtarasında doğalgazın şu anki fiyatlarla satılması ve gereksinim duyulan gazın LNG olarak spot piyasa fiyatlarıyla temin edilmesi halinde ithalat faturasının beş milyar doları bulabileceğini belirtti.

Fakat Türkiye’nin arz güvenliğine fiyatlardan daha fazla ehemmiyet veriyor.

Güç Bakanı Fatih Dönmez geçen hafta NTV’ye yaptığı açıklamada, “İlave talepten kaynaklı tüketimi karşılamak için spot piyasalardan LNG başta olmak üzere tedarik yoluna gittik. Zira burada arz güvenliği bizim için fiyattan epeyce daha kritik ehemmiyette. Burada da maliyetleri ister istemez üstleniyoruz” dedi.

Dönmez, haneler dahil olmak üzere küçük ölçekli doğalgaz tüketicileri için fiyat dayanağı vermeye devam edeceklerini söz ederek, “(Yüksek yurtdışı tutarların) yurtiçi piyasalara yansımasına baktığımızda, aslında biz bunu en az düzeyde aktarmaya çalışıyoruz… Güç piyasasında gerçekleşen maliyetlerin hepsini tüketiciye yansıtmıyoruz” dedi.

PAZARLIK GÜCÜ

Bilakis dönen LNG piyasası Ankara’nın Karadeniz’de keşfettiği doğalgaz ile bu yılın başına kadar mukavele masasında artan pazarlık gücünü bir ölçü azaltıyor.

Bu durum Türkiye’nin aleyhine olan kontrat şartlarını değiştirmesinin önüne geçebilir.

Türk yetkililer geçmiş açıklamalarında, detayları tam olarak açıklanmasa ithalat kontratlarında fiyatı üretici ülkeler lehine belirleyen petrol mamüllerine endeksli fiyatlama formülünden, fiyatların geçen yıla kadar daha düşük olduğu spot piyasa artı petrol mamüllerine endeksli fiyat formülüne geçiş yapmak istiyorlardı.

Ayrıyeten yetkililer geçtiğimiz senelerda gazın Türkiye’de tüketilmesini kaide koşan, bu biçimdece gazın öbür ülkelere satılmasını engelleyen kararların de kaldırılmasından yanaydılar.

Aktürk, satıcıların fiyat belirlediği piyasanın Ankara aleyhine çalıştığına dikkat çekerek, “Çok yüksek fiyatlar müzakerelerin satıcıların kuvvetli olduğu durumda yapılmasını mümkün kılar. Lakin gaz ticareti artık her zamankinden diplomasi ve dış siyasetin alanı haline geldiği için müzakerelerin nasıl sonuçlanacağını iddia etmek pek mümkün değil” dedi.

Aktürk Türkiye’nin istediği fiyat kararlarının kimilerinin kabul edilebileceğini ve kesin tüketim noktası koşullarının gevşetilebileceğini belirtese de, “Ancak Türkiye büyük ihtimalle esnek teslimat hacimleri talebini ilerletmekte zorlanacak. Ankara günlük sevkiyat hacimlerinin artırılmasından, yıllık sevkiyat hacimlerinin ise azaltılmasından yana. Satıcılar ise buna karşı zira esneklik onlar için ek maliyet demek” dedi.

yatırım tavsiyesi içermez
 
Üst