İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haluk Levent, Yardımla ayakta kalan bireylerin 17 milyonun üzerinde olduğuna işaret ederek “Çok değerli bir hayat pahalılığı ile karşı karşıyayız. Krizlerle yaşamaya alışkınız lakin daha evvel karşılaşmadığımız yıkıcı bir krizle karşı karşıya kalabiliriz” dedi.
Enflasyonun Türkiye’de yazgı olarak algılandığını, lakin bunun mukadderat değil şuurlu bir tercih olduğunu vurgulayan Levent, “Kırsal bölgeler şu anda derin yoksulluğun ortasında. Fakat onların bir avantajı var, kendi ürettiklerinden tükettikleri için açlık hissetmiyorlar. Artık kenttekiler açlık tehlikesi barındırır hale geldi” dedi. Prof. Dr. Haluk Levent ile işsizliği ve yoksulluğun boyutlarını konuştuk.
Prof. Dr. Haluk Levent
– Önemli işsizlikle karşı karşıyayız, TÜİK’in deklare ettiğı sayılar ne kadar gerçeği yansıtıyor?
15-20 yıldır TÜİK işsizlik bilgilerini yanlış ölçüyor deniliyor. Avrupa Birliği ahenk maddeleri çerçevesinde Eurostat tarafınca sayılar denetleniyor. TÜİK’in ürettiği, gelir ve ömür şartları endeksi, işsizlik üzere datalarda bugün için bir çarpıtma olduğu söylenemez, fakat üretilen bilgilerin gerçeklikle ne ölçüde uyumlu olduğu tartışılabilir. Dar tarifli işsizlik, işgücü piyasasında olanları yansıtmaktan fazlaca uzak. TÜİK sayıları çarpıtıyor da olabilir. Daima lider değişikliğine gidiliyor. Takımların değişmesi kuşkuları tamamen körüklüyor. İşgücü, Enflasyon İstişare Heyeti kurdular, ben de istişare heyetindeydim. Ancak son lider değişikliğiyle müşavere konseyi da dağıtıldı. İşgücü bilgilerini makûs ölçtüğümüz konusunda herkes hemfikir. Enflasyonu da berbat ölçüyoruz. Zira memleketler arası standartlar gelişmiş ekonomiler için tasarlanmıştır. Bunları ülkemize uyumlaştırıp bilgi üretmemiz lazım.
– Şu anda işgücünde nasıl bir tabloyla karşı karşıyayız?
Çok önemli bir işsizlik sorunu var. Dar tarifli işsizlik bile çok yüksek. Biz tarım dışı işsizliğe bakıyoruz. Zira tarım işsizliği bu ortamı fazlaca bulanık hale getiriyor. Bir hafta ortasında bir saat bir işte çalıştın mı deniyor, çalıştım diyor, birebir vakitte tüm aile bireyleri. Biz yıllar evvel yaptığımız bir araştırmada tarım dışı işsizlik ve istihdam diye bir tarif geliştirdik. beraberinde geniş tarifli işsizliğe de bakıyoruz. İşsizliğin kıyısında yer alan beşerler var. Biz buna eğreti istihdam diyoruz. Ya çalışıyor ya işgücü dışına çıkıyor. İşsizlik dışına çıktığında işsizlik verisine de girmiyor. bu biçimde demek ki TÜİK işsizlik oranını eksik yansıtıyor. Geniş tanımlıyı dikkate alsak da eksik. İstihdam kalitesi diye bir sorunumuz var. Yani istihdam haricindekilerin oranı. İşsizliğin muadili üzere. Bu oran Türkiye’de çok yüksek. Sonuçta istihdam edilenlerin haricindekilerin oranı yüzde 60-65 civarında. Bu kabul edilebilir bir sayı değil. Bu da ortasında bulunduğumuz felaketi tanımlamak için yalnızca bir başlangıç adımı. Eğreti istihdamda kişinin işi var üzere görünüyor ancak süreklilik açısından soru işaretleri var. Eğreti olmayan istihdam yüzde 30-35’lerde, yarın da 6 ay daha sonra da işi olacağını bilen beşerler bunlar.
Asıl bütün ekonomiyi de kapsayan büyük sorun ise işgücü piyasasına da yansıyan bölgeler ortası büyük eşitsizlik.
AÇLIKLA KARŞI KARŞIYALAR
– Bölgeler ortası eşitsizliğin boyutu ne?
Türkiye’yi kabaca beş işlevsel bölgeye ayırıyorum. En gelişmiş bölge Doğu Marmara, iktisadi, işgücü piyasasının yapısı bakımından Doğu Avrupa ülkeleriyle kıyaslanabilecek düzeyde. En makus durumdaki bölge “Doğu” diye isimlendirdiğim, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden oluşuyor. Bünyesinde 33 vilayet var, mesela, özel bölümün üretebildiği “eğreti olmayan istihdam” yalnızca yüzde 11’i düzeyinde. İşgücü manasında asıl sorun burada. Zira burası yoksulluk üretiyor. Göçü tetikliyor ve büyük gelir eşitsizliği yaratıyor. Çalışabilecek nüfusun yüzde 25’i bu bölgede ve birden fazla da tarımda. Derin yoksulluk kelam konusu. Fırsat eşitliği yerle bir edilmiş. Onun kronik hale gelmesi kelam konusu.
– Kronikleşmiş bir yoksulluk var mı?
Doğal ki var. Kırsal kesim derin yoksulluğun ortasında. Lakin onların bir avantajı var kendi ürettiklerinden tükettikleri için açlık hissetmiyorlar. Lakin kente göç edenlerin kırla olan kontağı da zayıfladı. Oradakiler açlık tehlikesi barındırır hale geldi.
– Türkiye’de 17 milyonun yardımlarla ayakta olduğu söyleniyor, bu oran hakikat mu?
Onun yanlışsız hesaplandığını düşünmüyorum. Muhtemelen 17 milyondan daha fazladır. Derin bir fakirleşme ve fakirleşmede yaygınlaşma var. Bilhassa son yapılan artırımlar bu fakirleşmenin derinleşmesine niye olacak. Kara bir kış bizi bekliyor. Bunun en büyük sebebi güç artırımları. Adım atılmadığı sürece yoksulluğun yaygınlığı ve derinliği artacak.
FAŞİZME KADAR SARFİYAT
– Derin yoksulluğun yaratacağı sonuçlar neler olur?
Kutuplaşma. Bu yönetilmez ise lümpenleşmeye, orta sınıfın ortadan kalkmasıyla faşizme kadar masraf.
AKP’nin verdiği hasarın ölçülebilir bir hasar olmadığını düşünüyorum. En az iki nesil ve gelecek iki-üç jenerasyonu yerle bir eden bir iktidar olarak hatırlanacak.
İşsizlik problemi gelecek senelerda toplumsal dokuyu büsbütün dağıtabilecek bir yapıya evrilebilir. Geniş kitleler için görülen enflasyon ortalama fiyat artışının fazlaca üzerinde. Çok değerli bir hayat pahalılığı ile karşı karşıyayız. Krizlerle yaşamaya alışkınız, lakin daha evvel karşılaşmadığımız yıkıcı bir krizle karşı karşıya kalabiliriz. Kurumsal açıdan da bu biçimde. Toplumsal bağları çözecek nitelikte bir yıkım halinden bahsediyorum. Büyük bir yönetememe hali var.
– Buna karşı ne yapılabilir?
Tek bir tahlil var: temel gelir. Bunu hayli acil devreye almak lazım. Pandemide tüketici teknolojik yaşama epey süratli adapte oldu. Bu, hizmet dalında büyük tahribata niye olacak. Bunun yaratacağı işsizlik büyük boyutlara ulaşacaktır. Bunun tabanı yok. Geniş tarifli işsizliğin daha fazla artacağı açık. Pandemide yüzde 30’a ulaştığını gördük, birinci adımda yeniden oraya gidebilir.
TRAVMATİK ÇÖKÜŞ
– Şu anda Türkiye’deki en temel sorun nedir?
Yoksulluk ve işsizlik toplumsal dokuyu parçalayacak düzeylerde bir tehdit barındırıyor. Bunun bu düzeylere gelmesinin niçinlerinden biri enflasyon. Enflasyon Türkiye’de baht olarak algılanıyor lakin bu mukadderat değil, şuurlu bir tercih.
Bizim tek bir sorunumuz yok. Hepsi birbiriyle ilintili. Nasıl ve ne vakit çözeceğimize dair bundan öncelik sıralaması gerekiyor. Bunun için stratejik bir plana gereksinim var. Evvelden kurumsal yapılar vardı, Devlet Planlama Teşkilatı vardı. Şu andaki büyük travmatik çöküşün niçinlerinden biri de bu kurumsal yapıların yok olmasından kaynaklanıyor.
– Bu travmatik çöküşün tabanı var mı?
Yok. Toplumsal çöküşün tabanı yoktur. Buradan çıkışın birinci adımı ise bu iktidarın gitmesidir. Siyasi, bürokratik takımıyla gitmesi gerekiyor. Lakin bu yeterlilik hali sıkıntıları çözebilir.
yatırım tavsiyesi içermez
Enflasyonun Türkiye’de yazgı olarak algılandığını, lakin bunun mukadderat değil şuurlu bir tercih olduğunu vurgulayan Levent, “Kırsal bölgeler şu anda derin yoksulluğun ortasında. Fakat onların bir avantajı var, kendi ürettiklerinden tükettikleri için açlık hissetmiyorlar. Artık kenttekiler açlık tehlikesi barındırır hale geldi” dedi. Prof. Dr. Haluk Levent ile işsizliği ve yoksulluğun boyutlarını konuştuk.
Prof. Dr. Haluk Levent
– Önemli işsizlikle karşı karşıyayız, TÜİK’in deklare ettiğı sayılar ne kadar gerçeği yansıtıyor?
15-20 yıldır TÜİK işsizlik bilgilerini yanlış ölçüyor deniliyor. Avrupa Birliği ahenk maddeleri çerçevesinde Eurostat tarafınca sayılar denetleniyor. TÜİK’in ürettiği, gelir ve ömür şartları endeksi, işsizlik üzere datalarda bugün için bir çarpıtma olduğu söylenemez, fakat üretilen bilgilerin gerçeklikle ne ölçüde uyumlu olduğu tartışılabilir. Dar tarifli işsizlik, işgücü piyasasında olanları yansıtmaktan fazlaca uzak. TÜİK sayıları çarpıtıyor da olabilir. Daima lider değişikliğine gidiliyor. Takımların değişmesi kuşkuları tamamen körüklüyor. İşgücü, Enflasyon İstişare Heyeti kurdular, ben de istişare heyetindeydim. Ancak son lider değişikliğiyle müşavere konseyi da dağıtıldı. İşgücü bilgilerini makûs ölçtüğümüz konusunda herkes hemfikir. Enflasyonu da berbat ölçüyoruz. Zira memleketler arası standartlar gelişmiş ekonomiler için tasarlanmıştır. Bunları ülkemize uyumlaştırıp bilgi üretmemiz lazım.
– Şu anda işgücünde nasıl bir tabloyla karşı karşıyayız?
Çok önemli bir işsizlik sorunu var. Dar tarifli işsizlik bile çok yüksek. Biz tarım dışı işsizliğe bakıyoruz. Zira tarım işsizliği bu ortamı fazlaca bulanık hale getiriyor. Bir hafta ortasında bir saat bir işte çalıştın mı deniyor, çalıştım diyor, birebir vakitte tüm aile bireyleri. Biz yıllar evvel yaptığımız bir araştırmada tarım dışı işsizlik ve istihdam diye bir tarif geliştirdik. beraberinde geniş tarifli işsizliğe de bakıyoruz. İşsizliğin kıyısında yer alan beşerler var. Biz buna eğreti istihdam diyoruz. Ya çalışıyor ya işgücü dışına çıkıyor. İşsizlik dışına çıktığında işsizlik verisine de girmiyor. bu biçimde demek ki TÜİK işsizlik oranını eksik yansıtıyor. Geniş tanımlıyı dikkate alsak da eksik. İstihdam kalitesi diye bir sorunumuz var. Yani istihdam haricindekilerin oranı. İşsizliğin muadili üzere. Bu oran Türkiye’de çok yüksek. Sonuçta istihdam edilenlerin haricindekilerin oranı yüzde 60-65 civarında. Bu kabul edilebilir bir sayı değil. Bu da ortasında bulunduğumuz felaketi tanımlamak için yalnızca bir başlangıç adımı. Eğreti istihdamda kişinin işi var üzere görünüyor ancak süreklilik açısından soru işaretleri var. Eğreti olmayan istihdam yüzde 30-35’lerde, yarın da 6 ay daha sonra da işi olacağını bilen beşerler bunlar.
Asıl bütün ekonomiyi de kapsayan büyük sorun ise işgücü piyasasına da yansıyan bölgeler ortası büyük eşitsizlik.
AÇLIKLA KARŞI KARŞIYALAR
– Bölgeler ortası eşitsizliğin boyutu ne?
Türkiye’yi kabaca beş işlevsel bölgeye ayırıyorum. En gelişmiş bölge Doğu Marmara, iktisadi, işgücü piyasasının yapısı bakımından Doğu Avrupa ülkeleriyle kıyaslanabilecek düzeyde. En makus durumdaki bölge “Doğu” diye isimlendirdiğim, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden oluşuyor. Bünyesinde 33 vilayet var, mesela, özel bölümün üretebildiği “eğreti olmayan istihdam” yalnızca yüzde 11’i düzeyinde. İşgücü manasında asıl sorun burada. Zira burası yoksulluk üretiyor. Göçü tetikliyor ve büyük gelir eşitsizliği yaratıyor. Çalışabilecek nüfusun yüzde 25’i bu bölgede ve birden fazla da tarımda. Derin yoksulluk kelam konusu. Fırsat eşitliği yerle bir edilmiş. Onun kronik hale gelmesi kelam konusu.
– Kronikleşmiş bir yoksulluk var mı?
Doğal ki var. Kırsal kesim derin yoksulluğun ortasında. Lakin onların bir avantajı var kendi ürettiklerinden tükettikleri için açlık hissetmiyorlar. Lakin kente göç edenlerin kırla olan kontağı da zayıfladı. Oradakiler açlık tehlikesi barındırır hale geldi.
– Türkiye’de 17 milyonun yardımlarla ayakta olduğu söyleniyor, bu oran hakikat mu?
Onun yanlışsız hesaplandığını düşünmüyorum. Muhtemelen 17 milyondan daha fazladır. Derin bir fakirleşme ve fakirleşmede yaygınlaşma var. Bilhassa son yapılan artırımlar bu fakirleşmenin derinleşmesine niye olacak. Kara bir kış bizi bekliyor. Bunun en büyük sebebi güç artırımları. Adım atılmadığı sürece yoksulluğun yaygınlığı ve derinliği artacak.
FAŞİZME KADAR SARFİYAT
– Derin yoksulluğun yaratacağı sonuçlar neler olur?
Kutuplaşma. Bu yönetilmez ise lümpenleşmeye, orta sınıfın ortadan kalkmasıyla faşizme kadar masraf.
AKP’nin verdiği hasarın ölçülebilir bir hasar olmadığını düşünüyorum. En az iki nesil ve gelecek iki-üç jenerasyonu yerle bir eden bir iktidar olarak hatırlanacak.
İşsizlik problemi gelecek senelerda toplumsal dokuyu büsbütün dağıtabilecek bir yapıya evrilebilir. Geniş kitleler için görülen enflasyon ortalama fiyat artışının fazlaca üzerinde. Çok değerli bir hayat pahalılığı ile karşı karşıyayız. Krizlerle yaşamaya alışkınız, lakin daha evvel karşılaşmadığımız yıkıcı bir krizle karşı karşıya kalabiliriz. Kurumsal açıdan da bu biçimde. Toplumsal bağları çözecek nitelikte bir yıkım halinden bahsediyorum. Büyük bir yönetememe hali var.
– Buna karşı ne yapılabilir?
Tek bir tahlil var: temel gelir. Bunu hayli acil devreye almak lazım. Pandemide tüketici teknolojik yaşama epey süratli adapte oldu. Bu, hizmet dalında büyük tahribata niye olacak. Bunun yaratacağı işsizlik büyük boyutlara ulaşacaktır. Bunun tabanı yok. Geniş tarifli işsizliğin daha fazla artacağı açık. Pandemide yüzde 30’a ulaştığını gördük, birinci adımda yeniden oraya gidebilir.
TRAVMATİK ÇÖKÜŞ
– Şu anda Türkiye’deki en temel sorun nedir?
Yoksulluk ve işsizlik toplumsal dokuyu parçalayacak düzeylerde bir tehdit barındırıyor. Bunun bu düzeylere gelmesinin niçinlerinden biri enflasyon. Enflasyon Türkiye’de baht olarak algılanıyor lakin bu mukadderat değil, şuurlu bir tercih.
Bizim tek bir sorunumuz yok. Hepsi birbiriyle ilintili. Nasıl ve ne vakit çözeceğimize dair bundan öncelik sıralaması gerekiyor. Bunun için stratejik bir plana gereksinim var. Evvelden kurumsal yapılar vardı, Devlet Planlama Teşkilatı vardı. Şu andaki büyük travmatik çöküşün niçinlerinden biri de bu kurumsal yapıların yok olmasından kaynaklanıyor.
– Bu travmatik çöküşün tabanı var mı?
Yok. Toplumsal çöküşün tabanı yoktur. Buradan çıkışın birinci adımı ise bu iktidarın gitmesidir. Siyasi, bürokratik takımıyla gitmesi gerekiyor. Lakin bu yeterlilik hali sıkıntıları çözebilir.
yatırım tavsiyesi içermez