Getty Images
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan dün yaptığı konuşmada, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) rezervlerinin 109 milyar dolar düzeyinde olduğunu, süreci tamamlanan süreçlerle rezervlerin 115 milyar doların üzerine çıkacağını söylemiş oldu.
Erdoğan’ın açıklamasına muhalefetten ve ekonomistlerden tenkitler geldi. Muhalefet, brüt rezerv ile net rezerv içindeki farka işaret ederek Erdoğan’a reaksiyon gösterdi.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, “109 milyar lira, artı 6,5 milyar da IMF’den gelecek. 115 milyar dolar kimin parası? Katar, Güney Kore’den borçlanmışız, IMF’den para almışız. Bu para bizim paramız değil. Gerçekte Merkez Bankası’nın döviz rezervi eksi 53 milyar 200 milyon dolar. Devleti yöneten bireylerin halka doğruyu söylemesi gerek” dedi.
CHP İstanbul Milletvekili Gürsel Tekin ise net rezervin ekside olduğunu belirtti:
“Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) brüt rezervi 109 milyar dolar. 85 milyar 250 milyon yükümlülüğü var. Net rezerv 23 milyar 760 milyon dolar. SWAP yani emanet paraları çıkartın, gerçek rezerv eksi 42 milyar 640 milyon dolar. Milletin gözünün içine bakıp palavra söylemenin alemi yok.”
TCMB’nin rezervi ne kadardı, ne kadar olacak?
13 Ağustos tarihindeki haftalık raporuna bakılırsa, Merkez Bankası’nın 107,1 milyar dolarlık brüt rezervi bulunuyor. Tüm yükümlülükleri ve SWAP süreçlerini çıkarınca geriye kalan net rezerv, eksi 41,3 milyar dolar olarak görünüyor.
Güney Kore ile yapılan 2 milyar dolarlık SWAP muahedesi daha sonrası brüt rezerv fiyatı 109 milyar dolar düzebir daha yükselecek. Lakin kelam konusu süreç SWAP muahedesi olduğu için net kıymetlerde bir güzelleşmeye yol açmayacak.
Yani Erdoğan’ın 109 milyar dolar olarak deklare ettiğı fiyat, Merkez Bankası’nın kasasında bu süreç daha sonrası görünecek brüt rezerve denk düşüyor.
Memleketler arası Para Fonu’nun (IMF) üye ülkelere pandemi periyodunda açtığı kredi limitinden Türkiye’nin alacağı 6 milyar doların üstündeki borcun eklenmesiyle brüt rezervlerin 115 milyar dolara çıkması bekleniyor.
‘IMF’den gelen para, net rezervlerde bir güzelleşmeye yol açmıyor’
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yalçın Karatepe, BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada, brüt rezervlerin 109 milyar dolardan 115 milyar dolara çıkacak olmasını şu biçimde yorumluyor:
“Türkiye, IMF’den yaklaşık 6,4 milyar dolar borçlanmış oldu. Fakat bu, net rezervlerde bir güzelleşmeye yol açmıyor zira kasaya giren bu para IMF’ye olan bir yükümlülük olarak bilançoda görünüyor. Lakin bu paranın gelmesi bir daha de kıymetli, zira Türkiye’ye döviz girişinin olması kıymetliydi. SWAP’lar üzere muhakkak vadelerle yenilenmesi gereken bir şey değil, biraz daha kalıcı bir para olacağı için de değerli.”
‘Net rezervdeki toparlanma kâfi değil’
Karatepe’ye nazaran Türkiye’nin net rezervlerinde de son 10 ayda, ihracat ve turizmdeki canlanmaya dayanan bir ölçü toparlanma var fakat bu kâfi değil:
“Net rezerv, eksi 50 milyar dolar civarlarından, yaklaşık eksi 40 milyar dolara yanlışsız toparlanmış görünüyor. Biraz güzelleşme var lakin bu Türkiye’nin döviz açığının kuvvetli formda var olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Vatandaşın döviz talebi de pek kuvvetli seyrediyor. Net rezervlerimiz hala ekside. ötürüsıyla Türkiye’nin döviz kazandırıcı işler yapması gerekiyor.
“Bizim olağanda beklediğimiz, Merkez Bankası’nın kuvvetli rezervlere sahip olması. Bilhassa Türkiye üzere ani kur hareketlerinin olduğu bir ülkede, döviz rezervlerinin kuvvetli olması değerli bir inanç ögesi. Zira kurlardaki hareketi de sınırlama gücüne sahip. Ama Türkiye maalesef bu hususta hala tatmin edici bir bilgiye sahip değil. Net rezervlerimiz hala ekside.”
Memleketler arası rezerv nedir?
TCMB’nin (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası) tarifine göre memleketler arası rezervler; ülkelerin para otoriteleri tarafınca denetim edilen, kullanıma hazır, birbirlerine çevrilebilme özelliği bulunan ve memleketler arası ödeme aracı olarak kabul edilen varlıklar.
Getty Images
Milletlerarası rezerv olarak sayılan varlıklar şunlar:
TCMB’ye göre döviz rezervlerinin düzeyi, bilhassa gelişmekte olan ülke ekonomilerinde şu açılardan değerli:
Merkez Bankası, aşağıdaki gayeler doğrultusunda rezervleri gizli tutuyor:
Merkez Bankası, rezervlerin idaresinde ülke menfaatine öncelik verdiğini aktarıyor. Bu maksatla, memleketler arası rezervleri, anaparanın korunması ve gerekli likiditenin sağlanması için düşük riske sahip yatırım araçlarında pahalandırıyor.
Merkez Bankası, rezerv idaresi sırasında karşılaşılabilecek risklerin belirlenmesi, kıymetlendirilmesi ve kabul edilebilir hudutlar ortasında tutulabilmesi için risk idare stratejisi uyguluyor. Ayrıyeten elindeki rezervlerin düzeyini, sistemli aralıklarla internet sitesinde yayımlıyor.
TCMB hangi rezerv hesaplamalarını açıklıyor?
TCMB, her hafta deklare ettiğı Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’nde toplam döviz rezervlerini ve brüt döviz rezervlerini açıklarken net döviz rezervlerine dair dataları ayrıyeten yayımlamıyor.
Brüt ve net döviz rezervi nedir?
Ekonomist Mahfi Eğilmez’e nazaran, brüt ve net döviz rezervi içindeki fark şöyleki açıklanabilir:
Merkez Bankası, döviz rezervlerinin tamamının sahibi değil.
TCMB’nin rezervlerinin bir kısmı bankaların Merkez Bankası’nda tutmak zorunda olduğu zarurî karşılıklardan oluşuyor
Bunları bir çeşit emanet döviz olarak görmek mümkün.
Getty Images
TCMB’nin son senelerda rezerv opsiyon sistemi aracılığıyla, TL mevduatlar karşılığında alması gereken mecburî karşılıkları dövizle yatırma esnekliği tanımasıyla bu döviz rezervlerindeki emanet fiyatta artış oldu.
Döviz rezervlerinin bir kısmının emanet olması niçiniyle Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin toplamı brüt döviz rezervlerini gösteriyor.
Merkez Bankası’nda emanet olarak duran ölçüler düşüldüğünde net döviz rezervine ulaşılıyor.
Net döviz rezervi nasıl hesaplanıyor?
Net döviz rezervi, TCMB bilgilerinde faal kısımda yer alan dış varlıklardan, pasif kısımda bulunan toplam döviz yükümlülüklerini çıkardıktan daha sonra elde edilen sayının o günün kuruna bölünmesiyle hesaplanıyor.
Formül şöyle:
Net Rezerv = (Dış Varlıklar – toplam döviz yükümlülükleri) / Dolar-TL kuru
Swap hariç net rezerv ne demek?
Ekonomist Eğilmez’e bakılırsa net rezerv ölçüsü, swap süreçleriyle elde edilmiş (emanet) dövizleri de kapsadığı için bu sayı tam olarak net rezervi söz etmiyor.
Bu yüzden net döviz rezervini emanet dövizleri çıkararak nazaranbilmek için bu ölçüden swap karşılığı elde edilmiş döviz fiyatını düşmek gerekiyor.
Swap hariç net rezerv ise şöyle hesaplanabiliyor:
Swap hariç net rezerv = Net rezerv – Swap süreçleri toplamı
Net döviz rezervi niye kıymetli ve bu bilgi niye tartışma yaratıyor?
Türkiye’nin net döviz rezervlerinin eksiye düştüğüne dair hesaplamalar, son bir yıldır tartışma yaratan bir bahis.
Döviz rezervleri bir ülkenin dış borç ödemesinde elini rahatlatırken, gerekmesi halinde harcayabileceği bir kaynak olması açısından ehemmiyet taşıyor.
Ekonomistler, piyasada genel kural olarak net rezervlerin üç aylık ithalatı karşılayacak ölçüde olmasının beklendiğini belirtiyor.
Türkiye’nin döviz rezervlerinin gelinen mevcut durumda bu ölçünün altına düştüğü öne sürülüyor.
İktisadın yavaşlaması durumunda TCMB’nin elindeki rezervleri borç ödemesinde tampon olarak kullanımı gerekebilir. Net rezervlerin eksiye düşmesi ise bu bahiste elinin güçlü olmamasına niye oluyor.
Buna bakılırsa Nisan 2003’ten bu yana net döviz rezervleri bu kadar düşük bir seviyeye hiç inmedi.
yatırım tavsiyesi içermez
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan dün yaptığı konuşmada, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) rezervlerinin 109 milyar dolar düzeyinde olduğunu, süreci tamamlanan süreçlerle rezervlerin 115 milyar doların üzerine çıkacağını söylemiş oldu.
Erdoğan’ın açıklamasına muhalefetten ve ekonomistlerden tenkitler geldi. Muhalefet, brüt rezerv ile net rezerv içindeki farka işaret ederek Erdoğan’a reaksiyon gösterdi.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, “109 milyar lira, artı 6,5 milyar da IMF’den gelecek. 115 milyar dolar kimin parası? Katar, Güney Kore’den borçlanmışız, IMF’den para almışız. Bu para bizim paramız değil. Gerçekte Merkez Bankası’nın döviz rezervi eksi 53 milyar 200 milyon dolar. Devleti yöneten bireylerin halka doğruyu söylemesi gerek” dedi.
CHP İstanbul Milletvekili Gürsel Tekin ise net rezervin ekside olduğunu belirtti:
“Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) brüt rezervi 109 milyar dolar. 85 milyar 250 milyon yükümlülüğü var. Net rezerv 23 milyar 760 milyon dolar. SWAP yani emanet paraları çıkartın, gerçek rezerv eksi 42 milyar 640 milyon dolar. Milletin gözünün içine bakıp palavra söylemenin alemi yok.”
TCMB’nin rezervi ne kadardı, ne kadar olacak?
13 Ağustos tarihindeki haftalık raporuna bakılırsa, Merkez Bankası’nın 107,1 milyar dolarlık brüt rezervi bulunuyor. Tüm yükümlülükleri ve SWAP süreçlerini çıkarınca geriye kalan net rezerv, eksi 41,3 milyar dolar olarak görünüyor.
Güney Kore ile yapılan 2 milyar dolarlık SWAP muahedesi daha sonrası brüt rezerv fiyatı 109 milyar dolar düzebir daha yükselecek. Lakin kelam konusu süreç SWAP muahedesi olduğu için net kıymetlerde bir güzelleşmeye yol açmayacak.
Yani Erdoğan’ın 109 milyar dolar olarak deklare ettiğı fiyat, Merkez Bankası’nın kasasında bu süreç daha sonrası görünecek brüt rezerve denk düşüyor.
Memleketler arası Para Fonu’nun (IMF) üye ülkelere pandemi periyodunda açtığı kredi limitinden Türkiye’nin alacağı 6 milyar doların üstündeki borcun eklenmesiyle brüt rezervlerin 115 milyar dolara çıkması bekleniyor.
‘IMF’den gelen para, net rezervlerde bir güzelleşmeye yol açmıyor’
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yalçın Karatepe, BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada, brüt rezervlerin 109 milyar dolardan 115 milyar dolara çıkacak olmasını şu biçimde yorumluyor:
“Türkiye, IMF’den yaklaşık 6,4 milyar dolar borçlanmış oldu. Fakat bu, net rezervlerde bir güzelleşmeye yol açmıyor zira kasaya giren bu para IMF’ye olan bir yükümlülük olarak bilançoda görünüyor. Lakin bu paranın gelmesi bir daha de kıymetli, zira Türkiye’ye döviz girişinin olması kıymetliydi. SWAP’lar üzere muhakkak vadelerle yenilenmesi gereken bir şey değil, biraz daha kalıcı bir para olacağı için de değerli.”
‘Net rezervdeki toparlanma kâfi değil’
Karatepe’ye nazaran Türkiye’nin net rezervlerinde de son 10 ayda, ihracat ve turizmdeki canlanmaya dayanan bir ölçü toparlanma var fakat bu kâfi değil:
“Net rezerv, eksi 50 milyar dolar civarlarından, yaklaşık eksi 40 milyar dolara yanlışsız toparlanmış görünüyor. Biraz güzelleşme var lakin bu Türkiye’nin döviz açığının kuvvetli formda var olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Vatandaşın döviz talebi de pek kuvvetli seyrediyor. Net rezervlerimiz hala ekside. ötürüsıyla Türkiye’nin döviz kazandırıcı işler yapması gerekiyor.
“Bizim olağanda beklediğimiz, Merkez Bankası’nın kuvvetli rezervlere sahip olması. Bilhassa Türkiye üzere ani kur hareketlerinin olduğu bir ülkede, döviz rezervlerinin kuvvetli olması değerli bir inanç ögesi. Zira kurlardaki hareketi de sınırlama gücüne sahip. Ama Türkiye maalesef bu hususta hala tatmin edici bir bilgiye sahip değil. Net rezervlerimiz hala ekside.”
Memleketler arası rezerv nedir?
TCMB’nin (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası) tarifine göre memleketler arası rezervler; ülkelerin para otoriteleri tarafınca denetim edilen, kullanıma hazır, birbirlerine çevrilebilme özelliği bulunan ve memleketler arası ödeme aracı olarak kabul edilen varlıklar.
Getty Images
Milletlerarası rezerv olarak sayılan varlıklar şunlar:
- Konvertibl (birbirlerine dönüştürülebilir) döviz varlıkları (euro, ABD doları, İngiliz sterlini vb.)
- Memleketler arası standartta altın
- Özel Çekme Hakları
- Memleketler arası Para Fonu (IMF) Rezerv Konumu
TCMB’ye göre döviz rezervlerinin düzeyi, bilhassa gelişmekte olan ülke ekonomilerinde şu açılardan değerli:
- Karşılaşılabilecek iç ve dış şokların yarattığı aksiliklerin giderilmesi
- Dış borç servisinin nizamlı olarak gerçekleştirilmesi
- Milletlerarası finans etrafları ile piyasalarda, ülkeye duyulan inancın artması
Merkez Bankası, aşağıdaki gayeler doğrultusunda rezervleri gizli tutuyor:
- Para ve kur siyasetlerine olan inancı sağlamak ve bu siyasetleri desteklemek
- Hazine’nin yabancı para iç ve dış borç ödemelerini gerçekleştirmek için gerekli olan dövizi hazır bulundurmak
- Ekonomiyi yurt içi yahut yurt haricinde oluşabilecek ani finansal değişimlere karşı sağlam hâle getirmek
- Memleketler arası piyasalarda iktisada duyulan inancı artırmak
Merkez Bankası, rezervlerin idaresinde ülke menfaatine öncelik verdiğini aktarıyor. Bu maksatla, memleketler arası rezervleri, anaparanın korunması ve gerekli likiditenin sağlanması için düşük riske sahip yatırım araçlarında pahalandırıyor.
Merkez Bankası, rezerv idaresi sırasında karşılaşılabilecek risklerin belirlenmesi, kıymetlendirilmesi ve kabul edilebilir hudutlar ortasında tutulabilmesi için risk idare stratejisi uyguluyor. Ayrıyeten elindeki rezervlerin düzeyini, sistemli aralıklarla internet sitesinde yayımlıyor.
TCMB hangi rezerv hesaplamalarını açıklıyor?
TCMB, her hafta deklare ettiğı Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’nde toplam döviz rezervlerini ve brüt döviz rezervlerini açıklarken net döviz rezervlerine dair dataları ayrıyeten yayımlamıyor.
Brüt ve net döviz rezervi nedir?
Ekonomist Mahfi Eğilmez’e nazaran, brüt ve net döviz rezervi içindeki fark şöyleki açıklanabilir:
Merkez Bankası, döviz rezervlerinin tamamının sahibi değil.
TCMB’nin rezervlerinin bir kısmı bankaların Merkez Bankası’nda tutmak zorunda olduğu zarurî karşılıklardan oluşuyor
Bunları bir çeşit emanet döviz olarak görmek mümkün.
Getty Images
TCMB’nin son senelerda rezerv opsiyon sistemi aracılığıyla, TL mevduatlar karşılığında alması gereken mecburî karşılıkları dövizle yatırma esnekliği tanımasıyla bu döviz rezervlerindeki emanet fiyatta artış oldu.
Döviz rezervlerinin bir kısmının emanet olması niçiniyle Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin toplamı brüt döviz rezervlerini gösteriyor.
Merkez Bankası’nda emanet olarak duran ölçüler düşüldüğünde net döviz rezervine ulaşılıyor.
Net döviz rezervi nasıl hesaplanıyor?
Net döviz rezervi, TCMB bilgilerinde faal kısımda yer alan dış varlıklardan, pasif kısımda bulunan toplam döviz yükümlülüklerini çıkardıktan daha sonra elde edilen sayının o günün kuruna bölünmesiyle hesaplanıyor.
Formül şöyle:
Net Rezerv = (Dış Varlıklar – toplam döviz yükümlülükleri) / Dolar-TL kuru
Swap hariç net rezerv ne demek?
Ekonomist Eğilmez’e bakılırsa net rezerv ölçüsü, swap süreçleriyle elde edilmiş (emanet) dövizleri de kapsadığı için bu sayı tam olarak net rezervi söz etmiyor.
Bu yüzden net döviz rezervini emanet dövizleri çıkararak nazaranbilmek için bu ölçüden swap karşılığı elde edilmiş döviz fiyatını düşmek gerekiyor.
Swap hariç net rezerv ise şöyle hesaplanabiliyor:
Swap hariç net rezerv = Net rezerv – Swap süreçleri toplamı
Net döviz rezervi niye kıymetli ve bu bilgi niye tartışma yaratıyor?
Türkiye’nin net döviz rezervlerinin eksiye düştüğüne dair hesaplamalar, son bir yıldır tartışma yaratan bir bahis.
Döviz rezervleri bir ülkenin dış borç ödemesinde elini rahatlatırken, gerekmesi halinde harcayabileceği bir kaynak olması açısından ehemmiyet taşıyor.
Ekonomistler, piyasada genel kural olarak net rezervlerin üç aylık ithalatı karşılayacak ölçüde olmasının beklendiğini belirtiyor.
Türkiye’nin döviz rezervlerinin gelinen mevcut durumda bu ölçünün altına düştüğü öne sürülüyor.
İktisadın yavaşlaması durumunda TCMB’nin elindeki rezervleri borç ödemesinde tampon olarak kullanımı gerekebilir. Net rezervlerin eksiye düşmesi ise bu bahiste elinin güçlü olmamasına niye oluyor.
Buna bakılırsa Nisan 2003’ten bu yana net döviz rezervleri bu kadar düşük bir seviyeye hiç inmedi.
yatırım tavsiyesi içermez