Getty ImagesYemeksepeti çalışanları 2 Şubat’ta şirket merkezinin önünde çalışma şartlarını protesto etti
Türkiye’nin farklı kentlerinde, farklı firmalar için çalışan kuryeler günlerdir çeşitli taleplerle aksiyonlar düzenliyor.
Geçtiğimiz hafta Trendyol Express firması çalışanlarının başlatmış olduğu protesto dalgası; HepsiJet, Scotty, Aras Kargo, Hız Kargo, Yurtiçi Kargo ve Yemeksepeti Banabi çalışanlarının aksiyonlarıyla devam etti.
Kuryelerin hareketlerinde öne çıkan talep, artırım oranlarının yükseltilmesi oldu.
birebir vakitte bu aksiyonlar, şahıs şirketi kurup üst şirkete hizmet sağlamak üstüne heyeti ‘esnaf kuryelik’ isimli çalışma modelini de tartışmaya açtı.
KURYE HAREKETLERİ NASIL BAŞLADI, NASIL GELİŞTİ?
Hareketler 24 Ocak’ta Trendyol Express için çalışan esnaf kuryelerin, şirketin yeni artırımlarını protesto etmesiyle başladı.
Bu hareket, Trendyol Express’ten gelen yeni artırım açıklaması akabinde bitmiş oldu.
Bu sırada protestolar öbür firma çalışanlarına sıçradı.
Son olarak Yurtiçi Kargo ve Yemeksepeti Banabi şirketi için çalışan kuryeler daha yüksek artırım talebiyle aksiyona başladı.
Aksiyon yapan Yurtiçi Kargo çalışanları da esnaf kurye olarak çalışıyor.
Yemeksepeti Banabi’de ise hâlâ personel olarak istihdam edilenler bulunuyor. Bu çalışanlar içinde kimi sendikalar çalışma yürütüyor.
‘Esnaf kurye’ modeli nedir?
Aksiyonların büyük bir kısmı esnaf kuryeler tarafınca yapılıyor.
Dalda bu sisteme geçmeyen şirketlerin ise buna hakikat bir yönelim ortasında oldukları anlaşılıyor.
Getty Images
Pekala ‘esnaf kurye’ modeli tam olarak nedir?
Bu model ortasında kuryeler şahıs şirketleri kuruyor ve üst şirketle anlaşıp, kendilerine ilişkin motosiklet ya da ticari tip araçlarıyla, dijital platformları da kullanarak hizmet sağlıyor.
Burada üst şirket ile kuryeler içinde klasik bir işçi-işveren ilgisi kurulmuyor.
Bu kuryeler için iş ortağı, tedarikçi üzere tanımlar kullanıyor.
MODEL NASIL DOĞDU, NASIL YAYGINLAŞTI?
Esnaf kuryelik, dünya çapında yaygınlaşan ve gig iktisadı ismi verilen çalışma anlayışının bir kesimi olarak bedellendiriliyor.
Gig iktisadı kavramı çabucak hemen Türkçe’de yaygın kullanımda değil. Bazıları çeviri olarak esnek iktisat kavramını da kullanıyor.
İsmini bir müzik bölümü kavramından alan gig iktisadı, şirketlerin klâsik biçimde emekçileri tam vakitli çalıştırmasından fazla esnek, süreksiz ve bağımsız kontratlı istihdam etmesi anlayışını anlatıyor. Dijital araçların kullanması da bu anlayışın değerli bir modülü.
2008’deki global ekonomik krizden daha sonra yaygınlaşan bu çalışma sistemi farklı dallarda görülebiliyor.
Pandemi periyoduyla bu sistem dünyada daha da yaygınlaşmış durumda.
Kargo ve besin dağıtımı bu anlayışın en çok hayata geçirildiği dallar içinde yer alıyor.
Türkiye’de de bu sistem, esnaf kuryelik modelinde karşılık buluyor.
Pamukkale Üniversitesi Çalışma İktisadı ve Sanayi Bağları Kısmı Araştırma bakılırsavlisi, toplumsal siyasetler uzmanı Erkan Kıdak bu modelin son senelerda Türkiye’de de yaygınlaştığını anlatıyor:
“Yaklaşık 2,5 yıldır esnaf kuryelik modeli yaygınlaşıyor. Geçen yıl yaptığımız bir araştırmada kuryeler ortasında esnaf kuryelerin hissesi pek yüksekti ve yaklaşık 150 bin esnaf kurye vardı.
“Ancak geçtiğimiz yıldan bugüne o kadar fazla ilan gördük ki bu 150 bin sayısının iki katını aştığını varsayım ediyoruz.”
‘ESNAF KURYE’ MODELİ niye SAVUNULUYOR, niye ELEŞTİRİLİYOR?
Genel olarak gig iktisadı, özel olarak da esnaf kurye modelini savunanlara göre bu modelin avantajları özetlemek gerekirse şunlar:
Pamukkale Üniversitesi’nden Kıdak bu husustaki tenkitleri şu sözlerle aktarıyor:
“Esnaf kuryeler büsbütün şirketlere bağımlı bir biçimde faaliyetlerini yerine getirdikleri biçimde şirketler onları kendi hesaplarına çalışıyor üzere gösteriyorlar.
“böyle de personel çalıştırmaya bağlı olan tüm yükümlülüklerden kurtulmuş oluyorlar.
“Ücret ödeme, kıdem ve ihbar tazminatı, toplumsal güvenlik primi üzere maliyetlerden kurtuluyorlar.
“Kuryeler emekçi olmadıkları için sendikal haklardan da yoksun kalıyorlar.”
Getty Images
BİR ESNAF KURYE ANLATIYOR: ‘ELİME KALAN şimdi TABAN ÜCRET’
Konuştuğumuz bir büyük şirketin çalışanı esnaf kurye, dışarıdan bakıldığında büyük paralar kazandıklarının düşünüldüğünü, lakin bunun gerçeği yansıtmadığını söylüyor.
İsminin yazılmasını istemeyen bu kişi, çalıştığı turizm dalından ayrıldıktan daha sonra pandemi başlayınca esnaf kurye olmaya karar vermiş.
200 bin TL yatırım yaparak bir ticari araç almış ve birinci masraflarını karşılamış.
İşin başında, “Kendi işimin işvereni olurum, başım rahat olur” diye düşündüğünü aktarıyor.
Lakin sonunda eline geçenin taban fiyata yakın bir para olduğunu belirtiyor:
“Şirketlerin biri, dağıtılan muhakkak bir paket sayısına ulaşmak koşuluyla sabit bir gelir sunarken, birçoğu bunu da sunmuyor. Paket başına para alınıyor.
“Aracın masrafları bana ilişkin, yakıtı bana ilişkin, şirketin verdiği monttan tişörtüne kadar her şeyi parayla alıyoruz. Bunun haricinde birfazlaca evrak vs. masrafları var. Bağkur’umu ödüyorum. Elime şu anda 10 bin TL’nin üstünde para geçiyor ve beşerler bunu epey diye düşünüyor. Elimde kalsa bile yoksulluk sonu aslına bakarsan 10 binin üstünde. Lakin kalmıyor da. Sarfiyatları niyet elime minimum fiyata yakın bir para kalıyor.
“Yıllık müsaade yok. Geçen yıl ailemle bir hafta tatil yaptım, daha sonra o bir haftanın açığını kapatmak zorunda kaldım. Bu sisteme girdiğim için de çıkamam zira para yatırdım bir sefer.”
Kurye, daha fazla paket taşıyarak daha fazla para kazanma imkanının da bölümde artık epey kişinin çalışması niçiniyle mümkün olmadığını söylüyor.
Bu esnaf kurye, devletten bahisle ilgili bir düzenleme beklediklerini belirtiyor.
Getty Images
DÜNYADA DURUM NE?
Gig iktisadı ve özel olarak da esnaf kuryelik modeli, dünyada da tartışılan bir model.
BBC Türkçe’ye konuşan Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Milletlerarası İlgiler Müdürü Kıvanç Eliaçık, pandemi periyodunda bu çalışma çeşidinin arttığını, kuryelerin sistemin taşıyıcısı haline geldiğini ve bu vakitte dünyada biroldukça kurye aksiyonları yapıldığını anlatıyor.
Eliaçık dünya çapındaki hareketlerin kapsamı ve usulüne dair şunları söylüyor:
“Avrupa Sendikalar Konferedasyonu’nun bu hususta bir global araştırması oldu. Buna göre dünya genelinde yaklaşık 45 milyon kişi yalnızca yemek kuryesi olarak çalışıyor. Hareketlerin büyük kısmı Avrupa ve Asya’da gerçekleşti.
“en çok aksiyon Çin’de yapıldı. Latin Amerika’da kuryeler bütün nakliyat personelleriyle grevler düzenledi. İspanya, İngiltere ve Arjantin’de kuryelerin hareketlerine tüketici örgütleri ve müşteriler de dayanak verdi. İtalya’da kafe ve restoranların çalışanları da aksiyonlara katıldı. ABD ve Kanada’daki aksiyonlara göçmen örgütleri takviye verdi.
“Bunlar klâsik grevler değil. Örneğin Çin’deki hareketlerde çevrim dışı grev diye bir yol ortaya çıktı. Bir kurye işverenini hiç görmüyor. Dijital uygulamaları çevrimdışı yaparak işverene, müdüre varlıklarını yokluklarıyla hissettirdiler.”
Bu çalışma modelinin dünyanın farklı yerlerinde yargıya taşındığını anlatıyor Eliaçık.
Kendisi de bir araştırma için Hollanda’da bulunan Eliaçık, bu hususta en kıymetli davalardan birinin Hollanda’da görüldüğünü, sendikaların açtığı davada yargının, Deliveroo şirketinin kuryelerini emekçi olarak tanımlanması gerektiğine hükmettiğini aktarıyor.
BUNDAN daha sonra NE OLABİLİR?
Kurye aksiyonlarının ne kadar süreceği meçhul.
Pamukkale Üniversitesi’nden Kıdak, daha yüksek artırımların esnaf kuryelerin temel sıkıntılarını çözmeyeceği kanısında:
“Bu bireylerin personel statüsüne geçirilmesi lazım. Yahut şöyleki alternatifler önerilebilir… Bu şahısların toplumsal ve ekonomik açıdan korunmaları için iş mevzuatında yeni düzenlemeler yapılıp yeni statüler belirlenebilir.
“Bunun için de tüm toplumsal tarafların bir ortaya gelmesi ve bilimsel açıdan da bu çalışmanın desteklenmesi gerekiyor.”
Hollanda’daki Deliveroo davasının epeyce değerli olduğunu belirten Kıdak, önümüzdeki periyotta Türkiye’de de bu biçimde davaların gündeme gelebileceğini belirtiyor.
Hareketler sürsün ya da sürmesin hem esnaf kuryelik modelinin birebir vakitte bu tıp esnek çalışma biçimlerinin önümüzdeki periyotta de kamuoyunda tartışılması şaşırtan olmayacak üzere duruyor.
yatırım tavsiyesi içermez
Türkiye’nin farklı kentlerinde, farklı firmalar için çalışan kuryeler günlerdir çeşitli taleplerle aksiyonlar düzenliyor.
Geçtiğimiz hafta Trendyol Express firması çalışanlarının başlatmış olduğu protesto dalgası; HepsiJet, Scotty, Aras Kargo, Hız Kargo, Yurtiçi Kargo ve Yemeksepeti Banabi çalışanlarının aksiyonlarıyla devam etti.
Kuryelerin hareketlerinde öne çıkan talep, artırım oranlarının yükseltilmesi oldu.
birebir vakitte bu aksiyonlar, şahıs şirketi kurup üst şirkete hizmet sağlamak üstüne heyeti ‘esnaf kuryelik’ isimli çalışma modelini de tartışmaya açtı.
KURYE HAREKETLERİ NASIL BAŞLADI, NASIL GELİŞTİ?
Hareketler 24 Ocak’ta Trendyol Express için çalışan esnaf kuryelerin, şirketin yeni artırımlarını protesto etmesiyle başladı.
Bu hareket, Trendyol Express’ten gelen yeni artırım açıklaması akabinde bitmiş oldu.
Bu sırada protestolar öbür firma çalışanlarına sıçradı.
Son olarak Yurtiçi Kargo ve Yemeksepeti Banabi şirketi için çalışan kuryeler daha yüksek artırım talebiyle aksiyona başladı.
Aksiyon yapan Yurtiçi Kargo çalışanları da esnaf kurye olarak çalışıyor.
Yemeksepeti Banabi’de ise hâlâ personel olarak istihdam edilenler bulunuyor. Bu çalışanlar içinde kimi sendikalar çalışma yürütüyor.
‘Esnaf kurye’ modeli nedir?
Aksiyonların büyük bir kısmı esnaf kuryeler tarafınca yapılıyor.
Dalda bu sisteme geçmeyen şirketlerin ise buna hakikat bir yönelim ortasında oldukları anlaşılıyor.
Getty Images
Pekala ‘esnaf kurye’ modeli tam olarak nedir?
Bu model ortasında kuryeler şahıs şirketleri kuruyor ve üst şirketle anlaşıp, kendilerine ilişkin motosiklet ya da ticari tip araçlarıyla, dijital platformları da kullanarak hizmet sağlıyor.
Burada üst şirket ile kuryeler içinde klasik bir işçi-işveren ilgisi kurulmuyor.
Bu kuryeler için iş ortağı, tedarikçi üzere tanımlar kullanıyor.
MODEL NASIL DOĞDU, NASIL YAYGINLAŞTI?
Esnaf kuryelik, dünya çapında yaygınlaşan ve gig iktisadı ismi verilen çalışma anlayışının bir kesimi olarak bedellendiriliyor.
Gig iktisadı kavramı çabucak hemen Türkçe’de yaygın kullanımda değil. Bazıları çeviri olarak esnek iktisat kavramını da kullanıyor.
İsmini bir müzik bölümü kavramından alan gig iktisadı, şirketlerin klâsik biçimde emekçileri tam vakitli çalıştırmasından fazla esnek, süreksiz ve bağımsız kontratlı istihdam etmesi anlayışını anlatıyor. Dijital araçların kullanması da bu anlayışın değerli bir modülü.
2008’deki global ekonomik krizden daha sonra yaygınlaşan bu çalışma sistemi farklı dallarda görülebiliyor.
Pandemi periyoduyla bu sistem dünyada daha da yaygınlaşmış durumda.
Kargo ve besin dağıtımı bu anlayışın en çok hayata geçirildiği dallar içinde yer alıyor.
Türkiye’de de bu sistem, esnaf kuryelik modelinde karşılık buluyor.
Pamukkale Üniversitesi Çalışma İktisadı ve Sanayi Bağları Kısmı Araştırma bakılırsavlisi, toplumsal siyasetler uzmanı Erkan Kıdak bu modelin son senelerda Türkiye’de de yaygınlaştığını anlatıyor:
“Yaklaşık 2,5 yıldır esnaf kuryelik modeli yaygınlaşıyor. Geçen yıl yaptığımız bir araştırmada kuryeler ortasında esnaf kuryelerin hissesi pek yüksekti ve yaklaşık 150 bin esnaf kurye vardı.
“Ancak geçtiğimiz yıldan bugüne o kadar fazla ilan gördük ki bu 150 bin sayısının iki katını aştığını varsayım ediyoruz.”
‘ESNAF KURYE’ MODELİ niye SAVUNULUYOR, niye ELEŞTİRİLİYOR?
Genel olarak gig iktisadı, özel olarak da esnaf kurye modelini savunanlara göre bu modelin avantajları özetlemek gerekirse şunlar:
- İnsanların kendi işlerinin işvereni olması;
- nerede, ne vakit ve kimlerle çalışacaklarına kendilerinin karar verebilmesi;
- çalışanların fiyat konusunda tatmin olabilecekleri işlerde çalışması;
- işletmelerin tam vakitli çalışan maliyetlerinden tasarruf ederken kaynaklarını büyümeye ayırabilmesi.
Pamukkale Üniversitesi’nden Kıdak bu husustaki tenkitleri şu sözlerle aktarıyor:
“Esnaf kuryeler büsbütün şirketlere bağımlı bir biçimde faaliyetlerini yerine getirdikleri biçimde şirketler onları kendi hesaplarına çalışıyor üzere gösteriyorlar.
“böyle de personel çalıştırmaya bağlı olan tüm yükümlülüklerden kurtulmuş oluyorlar.
“Ücret ödeme, kıdem ve ihbar tazminatı, toplumsal güvenlik primi üzere maliyetlerden kurtuluyorlar.
“Kuryeler emekçi olmadıkları için sendikal haklardan da yoksun kalıyorlar.”
Getty Images
BİR ESNAF KURYE ANLATIYOR: ‘ELİME KALAN şimdi TABAN ÜCRET’
Konuştuğumuz bir büyük şirketin çalışanı esnaf kurye, dışarıdan bakıldığında büyük paralar kazandıklarının düşünüldüğünü, lakin bunun gerçeği yansıtmadığını söylüyor.
İsminin yazılmasını istemeyen bu kişi, çalıştığı turizm dalından ayrıldıktan daha sonra pandemi başlayınca esnaf kurye olmaya karar vermiş.
200 bin TL yatırım yaparak bir ticari araç almış ve birinci masraflarını karşılamış.
İşin başında, “Kendi işimin işvereni olurum, başım rahat olur” diye düşündüğünü aktarıyor.
Lakin sonunda eline geçenin taban fiyata yakın bir para olduğunu belirtiyor:
“Şirketlerin biri, dağıtılan muhakkak bir paket sayısına ulaşmak koşuluyla sabit bir gelir sunarken, birçoğu bunu da sunmuyor. Paket başına para alınıyor.
“Aracın masrafları bana ilişkin, yakıtı bana ilişkin, şirketin verdiği monttan tişörtüne kadar her şeyi parayla alıyoruz. Bunun haricinde birfazlaca evrak vs. masrafları var. Bağkur’umu ödüyorum. Elime şu anda 10 bin TL’nin üstünde para geçiyor ve beşerler bunu epey diye düşünüyor. Elimde kalsa bile yoksulluk sonu aslına bakarsan 10 binin üstünde. Lakin kalmıyor da. Sarfiyatları niyet elime minimum fiyata yakın bir para kalıyor.
“Yıllık müsaade yok. Geçen yıl ailemle bir hafta tatil yaptım, daha sonra o bir haftanın açığını kapatmak zorunda kaldım. Bu sisteme girdiğim için de çıkamam zira para yatırdım bir sefer.”
Kurye, daha fazla paket taşıyarak daha fazla para kazanma imkanının da bölümde artık epey kişinin çalışması niçiniyle mümkün olmadığını söylüyor.
Bu esnaf kurye, devletten bahisle ilgili bir düzenleme beklediklerini belirtiyor.
Getty Images
DÜNYADA DURUM NE?
Gig iktisadı ve özel olarak da esnaf kuryelik modeli, dünyada da tartışılan bir model.
BBC Türkçe’ye konuşan Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Milletlerarası İlgiler Müdürü Kıvanç Eliaçık, pandemi periyodunda bu çalışma çeşidinin arttığını, kuryelerin sistemin taşıyıcısı haline geldiğini ve bu vakitte dünyada biroldukça kurye aksiyonları yapıldığını anlatıyor.
Eliaçık dünya çapındaki hareketlerin kapsamı ve usulüne dair şunları söylüyor:
“Avrupa Sendikalar Konferedasyonu’nun bu hususta bir global araştırması oldu. Buna göre dünya genelinde yaklaşık 45 milyon kişi yalnızca yemek kuryesi olarak çalışıyor. Hareketlerin büyük kısmı Avrupa ve Asya’da gerçekleşti.
“en çok aksiyon Çin’de yapıldı. Latin Amerika’da kuryeler bütün nakliyat personelleriyle grevler düzenledi. İspanya, İngiltere ve Arjantin’de kuryelerin hareketlerine tüketici örgütleri ve müşteriler de dayanak verdi. İtalya’da kafe ve restoranların çalışanları da aksiyonlara katıldı. ABD ve Kanada’daki aksiyonlara göçmen örgütleri takviye verdi.
“Bunlar klâsik grevler değil. Örneğin Çin’deki hareketlerde çevrim dışı grev diye bir yol ortaya çıktı. Bir kurye işverenini hiç görmüyor. Dijital uygulamaları çevrimdışı yaparak işverene, müdüre varlıklarını yokluklarıyla hissettirdiler.”
Bu çalışma modelinin dünyanın farklı yerlerinde yargıya taşındığını anlatıyor Eliaçık.
Kendisi de bir araştırma için Hollanda’da bulunan Eliaçık, bu hususta en kıymetli davalardan birinin Hollanda’da görüldüğünü, sendikaların açtığı davada yargının, Deliveroo şirketinin kuryelerini emekçi olarak tanımlanması gerektiğine hükmettiğini aktarıyor.
BUNDAN daha sonra NE OLABİLİR?
Kurye aksiyonlarının ne kadar süreceği meçhul.
Pamukkale Üniversitesi’nden Kıdak, daha yüksek artırımların esnaf kuryelerin temel sıkıntılarını çözmeyeceği kanısında:
“Bu bireylerin personel statüsüne geçirilmesi lazım. Yahut şöyleki alternatifler önerilebilir… Bu şahısların toplumsal ve ekonomik açıdan korunmaları için iş mevzuatında yeni düzenlemeler yapılıp yeni statüler belirlenebilir.
“Bunun için de tüm toplumsal tarafların bir ortaya gelmesi ve bilimsel açıdan da bu çalışmanın desteklenmesi gerekiyor.”
Hollanda’daki Deliveroo davasının epeyce değerli olduğunu belirten Kıdak, önümüzdeki periyotta Türkiye’de de bu biçimde davaların gündeme gelebileceğini belirtiyor.
Hareketler sürsün ya da sürmesin hem esnaf kuryelik modelinin birebir vakitte bu tıp esnek çalışma biçimlerinin önümüzdeki periyotta de kamuoyunda tartışılması şaşırtan olmayacak üzere duruyor.
yatırım tavsiyesi içermez