Getty Images
Yeni Ekonomik Model (YEM) çerçevesinde uygulanan düşük faiz siyaseti, bilhassa geçen haftaki dördüncü faiz indirimini takiben kurda epey süratli bedel kayıplarını tetikleyince Pazartesi akşamı dövize endeksli mevduat enstrümanı devreye sokuldu.
Kurdaki yıkıcı hareketin sürdürülebilir olmadığı, bu niçinle er ya da geç bir tedbir gelmesi bekleniyordu. Enflasyonist baskılara karşı en faal silah olan faiz aracının kullanılmayacağın hükümet tarafınca net bir lisanla tabir edilmişti. Bu niçinle iktisatçılar içindeki yaygın görüş, kurdaki baskıların evvel yavaşça daha sonra daha ağır sermaye denetimleriyle bertaraf edilmeye çalışılacağı halinde idi.
Sermaye denetimi kaygısının bankacılık sisteminden çıkışları başlatmış olduğu, süratle artan oynak kurun iktisatta önemli tıkanıklıklara sebep olduğu, iş dünyası temsilcilerinin arka arda telaşlarını lisana getirdiği bir noktada Dövize Endeksli Mevduat (DEM) enstrümanı ilan edildi.
Bu yeni enstrüman, tasarrufların TL olarak tutulmasını, şayet TL’de dövize karşı bedel kaybı olursa bu farkın tasarruf sahiplerine ödenmesini öngörüyor. bu türlü TL’deki süratli bedel kaybının önüne geçilmesi hedefleniyor. Şayet DEM’e geçiş DTH’lardan gelirse ortadaki yarar farkı TCMB tarafınca, TL mevduatlardan gelirse Hazine tarafınca ödenecek.
Riskin bu türlü garantiye alınması bedelsiz değil şüphesiz. TCMB’nin para basması enflasyon, Hazinenin kaynak transferi ise vergi gelirlerimizin mevduat sahiplerine aktarılması demek.
ÂLÂ SENARYO VE BERBAT SENARYO
Sermaye denetimlerine gidilmeden, DEM yolu ile TL talebinin artırılmaya çalışılması piyasalar tarafınca olumlu karşılandı. Lakin burada da düzgün ve makus senaryolar mevcut. Güzel senaryo DEM’in yolun bundan daha sonrasında dövize geçişleri azaltması ve bu türlü TL’deki kıymet kaybının yavaşlaması olur.
Berbat senaryoda DEM döviz talebindeki artışı durduramaz. Bu durumda kur artışı Hazineyi ve TCMB’yi önemli bir genişleme zorunda bırakır. Şayet vergilerde bir artış şayet olmazsa (ki seçim öncesi bu mümkünlük yok denecek kadar az) bütçe açığı artar. Bu durum, sonu hiperenflasyona kadar giden bir müddetçle sonuçlanabilir.
Getty Images
TASAARRUF SAHİPLERİ DEM’E GEÇER Mİ?
TL’nin paha kazanması beklenirse:
Tasarruf sahiplerinin ellerindeki dövizi satıp DEM’e geçmeleri büyük ölçüde beklenti ve itimat ile ilintili. Şayet döviz kurundaki hareketin spekülatif olduğuna ve TL’nin paha kazanacağına dair bir inanç oluşursa bu biçimde döviz yüksekken satıp DEM’e geçmek tasarruf sahibi açısından mantıklı olur. Lakin son üç ay içerisinde önemli bir enflasyon ve kur şoku ile karşılaşmış, alım gücünün günlük olarak erimesini seyretmek durumunda kalmış hane halkının sarsılmış olan itimadını yerine koymak sanıldığı kadar kolay olmayabilir.
TL’nin bedel kaybetmesi beklenirse:
Bir taraftan kurdan ve maaşlara yapılan artırımlardan gelecek enflasyon, bir yandan da ABD merkez bankası Fed’in 2022 yılında üç faiz artışına gitmesi beklentisinin TL üzerinde baskı yaratması kaçınılmaz. Kurdaki artış beklentisi, yüzde 15 civarındaki mevduat faizinden yüksek olursa bu biçimde elinde halihazırda döviz tutanların DEM’e geçmesinin bir avantajı olmaz. Lakin bir daha de yeni döviz talebine karşı DEM makul bir alternatif olur.
DEM İLE FAİZ ARTIRIMININ FARKI NEDİR?
Ülkü olan, TL’deki kıymet kayıplarının siyaset faizini üst çekerek giderilmesi olurdu. bu biçimde bir sonucun DEM uygulamasına göre avantajları şunlar olurdu:
DEM’deki makûs senaryo durumunda TL dövize karşı kıymet kaybını sürdürür. Bu durumda kıymetli ölçüde vergi geliri mevduat sahiplerine aktarılır. Mevduat sahipleri gerçek olarak yararlı çıkıyor üzere görünse de makroekonomik açıdan önemli bir kriz yaşanır. TCMB para basar, enflasyon tetiklenir. Yani hem güzel senaryo birebir vakitte makus senaryo net kayıplarla sonuçlanır.
Buna karşılık, klâsik siyaset izlenir ve faiz artırılırsa hem Haziniçin kaynak aktarılmaz, hem enflasyona karşı mevduat sahiplerinin gerçek getirisi korunur tıpkı vakitte ileriye dönük enflasyonist baskılara karşı gayret başlar. Elbet ki faiz artırım acı reçetedir ve kısa vadede iktisat üzerinde yavaşlatıcı bir tesiri olacaktır. Lakin bir sefer fiyat istikrarı sağlandıktan daha sonra gelir dağılımı düzelecek, yoksulluk azalacak, öngörülebilirlik artacak, yatırımlar ve istihdam yükselecek, cari açık daha makul düzeylere inecektir. Enflasyonu göz arkası etmek ve çaba etmekten kaçınmak daha da artan bir enflasyon olarak geri gelir.
Enflasyon kıymetine büyüme gayeli siyasetler ise er ya da geç geri teper. Oluşan sorunlara karşı geliştirilen DEM tipi tahliller kalıcı bir rahatlama sağlamadığı üzere enflasyon problemini öteleyerek sorunların daha da derinleşmesine sebep olur.
DEM İLE YEM BİRBİRİ İLE ÇELİŞMEZ Mİ?
DEM kurdaki kıymet kayıplarını sakinleştirmeyi ve tahminen bir alt hudut oluşturmayı amaçlıyor. Diyelim ki DEM başarılı oldu ve Dolar kurunun bakılırsace daha makul 13 TL düzeylerinde sakinleşmesini sağladı. Pekala bu durum YEM ile hedeflenen fiyat avantajı ile çelişmeyecek mi? Yani YEM TL’yi zayıflatmayı hedeflerken DEM bunu engellerse bu biçimde yolun bundan daha sonrasında YEM nasıl işleyecek? Bir taraftan enflasyonist baskılar artarak devam ederken kurda şayet enflasyon üzerinde bir bedel kaybı şayet olmazsa kur giderek rekabetçiliğini kaybetmeyecek mi? Durum bu biçimde iken TCMB hangi münasebet ile faiz indirebilecek? Şayet faiz indirimleri daha sonrası TL talebi azalmazsa bu durumda faiz indirimlerinin emeli ne olacak?
DEM İLE MALİ TRANSFER DÜZENEĞİ NASIL ETKİLENİR?
DEM mevduat sahiplerine örtük bir faiz artışı sağlıyor. Lakin bunu klâsik para siyaseti ile gelen faiz artışı ile karıştırmamak lazım. Merkez bankası faiz artırdığı vakit bankaların fonlama maliyeti artar. Bunun kararında mevduat faizi ve kredi faizi yükselir. DEM ile gelen faiz artışı ise bankanın fonlama maliyetine yansıyan bir artış değil. Bu niçinle artan enflasyonist baskı ve riskler dışında kelam konusu örtük faiz artışının iktisat üzerinde dezenflasyonist bir tesir yaratmasını beklemem.
Tersine TL’deki bedel kaybı genişlemeci para ve maliye siyasetini devreye sokarak enflasyonist tesirleri artıracaktır. Berbat senaryo durumunda ise bu durum hiperenflasyon riskini birlikteinde getirecektir.
yatırım tavsiyesi içermez
Yeni Ekonomik Model (YEM) çerçevesinde uygulanan düşük faiz siyaseti, bilhassa geçen haftaki dördüncü faiz indirimini takiben kurda epey süratli bedel kayıplarını tetikleyince Pazartesi akşamı dövize endeksli mevduat enstrümanı devreye sokuldu.
Kurdaki yıkıcı hareketin sürdürülebilir olmadığı, bu niçinle er ya da geç bir tedbir gelmesi bekleniyordu. Enflasyonist baskılara karşı en faal silah olan faiz aracının kullanılmayacağın hükümet tarafınca net bir lisanla tabir edilmişti. Bu niçinle iktisatçılar içindeki yaygın görüş, kurdaki baskıların evvel yavaşça daha sonra daha ağır sermaye denetimleriyle bertaraf edilmeye çalışılacağı halinde idi.
Sermaye denetimi kaygısının bankacılık sisteminden çıkışları başlatmış olduğu, süratle artan oynak kurun iktisatta önemli tıkanıklıklara sebep olduğu, iş dünyası temsilcilerinin arka arda telaşlarını lisana getirdiği bir noktada Dövize Endeksli Mevduat (DEM) enstrümanı ilan edildi.
Bu yeni enstrüman, tasarrufların TL olarak tutulmasını, şayet TL’de dövize karşı bedel kaybı olursa bu farkın tasarruf sahiplerine ödenmesini öngörüyor. bu türlü TL’deki süratli bedel kaybının önüne geçilmesi hedefleniyor. Şayet DEM’e geçiş DTH’lardan gelirse ortadaki yarar farkı TCMB tarafınca, TL mevduatlardan gelirse Hazine tarafınca ödenecek.
Riskin bu türlü garantiye alınması bedelsiz değil şüphesiz. TCMB’nin para basması enflasyon, Hazinenin kaynak transferi ise vergi gelirlerimizin mevduat sahiplerine aktarılması demek.
ÂLÂ SENARYO VE BERBAT SENARYO
Sermaye denetimlerine gidilmeden, DEM yolu ile TL talebinin artırılmaya çalışılması piyasalar tarafınca olumlu karşılandı. Lakin burada da düzgün ve makus senaryolar mevcut. Güzel senaryo DEM’in yolun bundan daha sonrasında dövize geçişleri azaltması ve bu türlü TL’deki kıymet kaybının yavaşlaması olur.
Berbat senaryoda DEM döviz talebindeki artışı durduramaz. Bu durumda kur artışı Hazineyi ve TCMB’yi önemli bir genişleme zorunda bırakır. Şayet vergilerde bir artış şayet olmazsa (ki seçim öncesi bu mümkünlük yok denecek kadar az) bütçe açığı artar. Bu durum, sonu hiperenflasyona kadar giden bir müddetçle sonuçlanabilir.
Getty Images
TASAARRUF SAHİPLERİ DEM’E GEÇER Mİ?
TL’nin paha kazanması beklenirse:
Tasarruf sahiplerinin ellerindeki dövizi satıp DEM’e geçmeleri büyük ölçüde beklenti ve itimat ile ilintili. Şayet döviz kurundaki hareketin spekülatif olduğuna ve TL’nin paha kazanacağına dair bir inanç oluşursa bu biçimde döviz yüksekken satıp DEM’e geçmek tasarruf sahibi açısından mantıklı olur. Lakin son üç ay içerisinde önemli bir enflasyon ve kur şoku ile karşılaşmış, alım gücünün günlük olarak erimesini seyretmek durumunda kalmış hane halkının sarsılmış olan itimadını yerine koymak sanıldığı kadar kolay olmayabilir.
TL’nin bedel kaybetmesi beklenirse:
Bir taraftan kurdan ve maaşlara yapılan artırımlardan gelecek enflasyon, bir yandan da ABD merkez bankası Fed’in 2022 yılında üç faiz artışına gitmesi beklentisinin TL üzerinde baskı yaratması kaçınılmaz. Kurdaki artış beklentisi, yüzde 15 civarındaki mevduat faizinden yüksek olursa bu biçimde elinde halihazırda döviz tutanların DEM’e geçmesinin bir avantajı olmaz. Lakin bir daha de yeni döviz talebine karşı DEM makul bir alternatif olur.
DEM İLE FAİZ ARTIRIMININ FARKI NEDİR?
Ülkü olan, TL’deki kıymet kayıplarının siyaset faizini üst çekerek giderilmesi olurdu. bu biçimde bir sonucun DEM uygulamasına göre avantajları şunlar olurdu:
- Faiz artırımı, bir yandan TL’ye kıymet kazandırırken, bir yandan da enflasyonla çabaya karşı atılmış en somut adım olurdu. DEM ile yalnızca TL’nin kıymet kazanması hedeflenirken enflasyonu azaltmak şöyleki dursun tersine para basarak hiperenflasyonu tetikleme potansiyeli var. Yani ortodoks siyaset enflasyonu düşürürken mevcut siyaset enflasyonist baskıları daha da artırıyor.
- Dövizin paha kazanmasının devamı durumunda DEM bütçeye değerli bir yük bindirecek. halbuki faiz artışının bütçeye bir maliyeti yok. Bütçe disiplini son 20 yılda enflasyon ve cari açık üzere kronik kırılganlıklarımıza karşın ekonomimizin en sağlam göstergelerinden biri olarak yer almıştı. DEM ile bu ekonomik avantajımızı da kaybetmemiz ülke risk primi ve borçlanma maliyetimiz açısından kıymetli bir tehdit.
- DEM’deki düzgün senaryo durumunda kurdaki kıymet kayıpları yavaşlar. Bu durumda yüzde 15 civarındaki TL mevduat faizi ve yüzde 40’u aşan enflasyonun kararında tasarruf sahibi yüzde -25’yi aşan önemli bir negatif gerçek getiri ile seneyi kapatmak durumunda kalır. Yani TL tasarrufların yaklaşık dörtte biri enflasyona karşı eriyebilir.
DEM’deki makûs senaryo durumunda TL dövize karşı kıymet kaybını sürdürür. Bu durumda kıymetli ölçüde vergi geliri mevduat sahiplerine aktarılır. Mevduat sahipleri gerçek olarak yararlı çıkıyor üzere görünse de makroekonomik açıdan önemli bir kriz yaşanır. TCMB para basar, enflasyon tetiklenir. Yani hem güzel senaryo birebir vakitte makus senaryo net kayıplarla sonuçlanır.
Buna karşılık, klâsik siyaset izlenir ve faiz artırılırsa hem Haziniçin kaynak aktarılmaz, hem enflasyona karşı mevduat sahiplerinin gerçek getirisi korunur tıpkı vakitte ileriye dönük enflasyonist baskılara karşı gayret başlar. Elbet ki faiz artırım acı reçetedir ve kısa vadede iktisat üzerinde yavaşlatıcı bir tesiri olacaktır. Lakin bir sefer fiyat istikrarı sağlandıktan daha sonra gelir dağılımı düzelecek, yoksulluk azalacak, öngörülebilirlik artacak, yatırımlar ve istihdam yükselecek, cari açık daha makul düzeylere inecektir. Enflasyonu göz arkası etmek ve çaba etmekten kaçınmak daha da artan bir enflasyon olarak geri gelir.
Enflasyon kıymetine büyüme gayeli siyasetler ise er ya da geç geri teper. Oluşan sorunlara karşı geliştirilen DEM tipi tahliller kalıcı bir rahatlama sağlamadığı üzere enflasyon problemini öteleyerek sorunların daha da derinleşmesine sebep olur.
DEM İLE YEM BİRBİRİ İLE ÇELİŞMEZ Mİ?
DEM kurdaki kıymet kayıplarını sakinleştirmeyi ve tahminen bir alt hudut oluşturmayı amaçlıyor. Diyelim ki DEM başarılı oldu ve Dolar kurunun bakılırsace daha makul 13 TL düzeylerinde sakinleşmesini sağladı. Pekala bu durum YEM ile hedeflenen fiyat avantajı ile çelişmeyecek mi? Yani YEM TL’yi zayıflatmayı hedeflerken DEM bunu engellerse bu biçimde yolun bundan daha sonrasında YEM nasıl işleyecek? Bir taraftan enflasyonist baskılar artarak devam ederken kurda şayet enflasyon üzerinde bir bedel kaybı şayet olmazsa kur giderek rekabetçiliğini kaybetmeyecek mi? Durum bu biçimde iken TCMB hangi münasebet ile faiz indirebilecek? Şayet faiz indirimleri daha sonrası TL talebi azalmazsa bu durumda faiz indirimlerinin emeli ne olacak?
DEM İLE MALİ TRANSFER DÜZENEĞİ NASIL ETKİLENİR?
DEM mevduat sahiplerine örtük bir faiz artışı sağlıyor. Lakin bunu klâsik para siyaseti ile gelen faiz artışı ile karıştırmamak lazım. Merkez bankası faiz artırdığı vakit bankaların fonlama maliyeti artar. Bunun kararında mevduat faizi ve kredi faizi yükselir. DEM ile gelen faiz artışı ise bankanın fonlama maliyetine yansıyan bir artış değil. Bu niçinle artan enflasyonist baskı ve riskler dışında kelam konusu örtük faiz artışının iktisat üzerinde dezenflasyonist bir tesir yaratmasını beklemem.
Tersine TL’deki bedel kaybı genişlemeci para ve maliye siyasetini devreye sokarak enflasyonist tesirleri artıracaktır. Berbat senaryo durumunda ise bu durum hiperenflasyon riskini birlikteinde getirecektir.
yatırım tavsiyesi içermez