Yalova Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Doç Dr. Baki Demirel, yüksek dolarizasyon niçiniyle Türkiye’de kur, bu düzeylerde devam ettikçe enflasyonun çift hanelerde kalmaya ve artmaya devam edeceğini vurguladı.
Demirel, “Yüksek stagflasyon (ekonomik sakinlik ve yüksek enflasyon) hatta slumpflasyon (ekonomik daralma ve yüksek enflasyon) ile karşı karşıya kalabiliriz” tabirini kullandı. Yoksulluğun derinleştiğini, bunun kıymetli bir göstergesi de ortalama maaşların minimum fiyata yaklaşması olduğunu kaydeden Demirel, “Bu sorun daha fazla derinleşebilir mi? Muhtemelen evet. Bunun derinleşmesi demek, açlığın genele yayılmasıdır ki kıymetli toplumsal sıkıntılara niye olabilecek bir durumdur” dedi.
Vergilerin tabana değil tavana yayılması gerektiğini söyleyen ve servet vergisini öneren Doç Dr. Baki Demirel ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Merkez Bankası’nın (TCMB) son faiz indirimiyle kur bir daha yükselişe geçti. bu biçimde bir ortamda faiz indirmek ne kadar gerçekçi? tekrar faiz indirimi bekliyor musunuz?
TCMB’nin faiz artırmak için alanı var lakin faiz indirmek için alanı yok. Faiz indiriminin iktisadi bir öne sürülen sebebini bulamıyorum hakikaten. Sıkça lisana getirilen rekabetçi kur söylemi düzgün bir münasebet değil. Fakirleşmeyi artırıcı tesiri var, sürdürülebilir değil.
Faiz indiriminin kur baskısı yaratmasının sebebi, gelecek beklentilerinin daha da bozulması ve inançlı limana kaçış olarak nitelendirilebilir. Dolarize olmuş bir iktisatta kur baskısı yaratabilecek bu biçimde bir karar, daha yüksek enflasyonu göze almaktır. Zira yüksek dolarizasyon, döviz kuru artışının enflasyona tesirini de yükseltmektedir.
BAŞ EDİLEMEZ FİYAT ARTIŞLARI
– Son enflasyon datalarına nazaran de TÜFE yüzde 19.58’e çıktı. Bu, yurttaşın hissettiği enflasyonu ne kadar yansıtıyor?
Sanırım TCMB kendisini Fed, Türkiye iktisadını de ABD iktisadı zannediyor. Lakin dolarizasyon ve TL’ye olan inanç kaybı değerli bir sorun. ABD, İngiltere, Euro Bölgesi ve Japonya üzere rezerv para ülkelerinin bu biçimde bir sıkıntıları yok. Yüksek dolarizasyon niçiniyle Türkiye’de kur, bu düzeylerde devam ettikçe enflasyon çift hanelerde kalmaya ve artmaya devam edecektir. Enflasyonun geçiciliği konusu ise pek tartışmalıdır. Türkiye’de enflasyon tarihi ve kurumsal niçiniyle yapısaldır. Türkiye’deki yüksek kur düzeyi güç maliyetlerinin daha da yüksek bulunmasına niye oluyor. Yalnızca bu durum bile yüksek enflasyonun kalıcılığını söylemek için değerli bir niye olabilir. Hizmet üreticilerinin maliyetinin yüzde 30 düzeyinde olması da misal halde kalıcı yüksek enflasyon için değerli bir göstergedir. Global besin enflasyonu, Türkiye için de enflasyonist riskler barındırıyor. Bunun birinci sebebi tarım üretiminin yetersizliğidir. Artan yoksulluk, besin harcamalarının toplam ortasındaki hissesinin yükselmesine niye oldu. Bu durum tüketici enflasyonunun artmasına niye oluyor.
Yoksulluk arttıkça tüketici sepeti değişmekte ve bu da hissedilen enflasyonun yüksek bulunmasına niye oluyor. Kiraların gitgide baş edilemez düzeylere çıkması, doğalgaz fiyatının artması hissedilen enflasyonu daima üste taşıyan niçinler olarak karşımıza çıkıyor. Şu haliyle ortalama gelirli tüketicinin hissettiği enflasyonun, manşet enflasyonun epey üzerinde yani yüzde 40’lara yakın bir düzeyde olduğunu söylemek yanlış olmaz.
SERVET VERGİSİ GELMELİ
– Türkiye’de vergi yükü her daim dar gelirlinin üzerinde kalıyor. Adil ve eşitlikçi bir vergi sistemi için hangi adımlar atılmalı?
Dolaylı vergilerin toplam ortasındaki hissesinin yüksek olması, hem enflasyonu olumsuz etkiliyor birebir vakitte talebi istikrarsız hale getiriyor. Vergi siyasetinin değişmesi gerekiyor. Vergiler tabana değil tavana yayılmalıdır. Yani gelir-kurumlar vergileri yüksek olmalı. Borç tasfiyeleri için zenginlerin tasarruflarına muhtaçlık vardır. Bu aslında kapitalistler ortasında güzel bir uygulama. Zira hanehalkı ve kamu harcamaları onların kârlarını ve tasarruflarının bir daha artmasını sağlayacaktır. Servet vergisini öneriyorum. Konut ve arazi rantlarının yükseği de gelir dağılımını bozuyor. Bu kapsamda rant vergisi uygulaması yüksek konut ve kiralar üzerinde caydırıcı olacak.
AÇLIK GENELE YAYILACAK
– “Bir ülke halkının fakirleşmesinin bir göstergesi de tüketilen malların kalitesinin gittikçe azalmasıdır” diyorsunuz. Yurttaş artık daha kalitesiz eser mü tüketiyor?
Türkiye’de yoksulluğun artışının iki boyutu var. Birincisi gelir artışının enflasyonun gerisinde kalmasına bağlı olarak hanehalkı gelirlerinin erozyona uğramasıdır. Bu bununla birlikte hayat pahalılığına da niye oluyor. Zira gelirlerinizin birtakım harcamalarınızı karşılamaya yetmediğini görüyorsunuz. İkincisi ise malların kalitesinde azalmaya-eksilmeye bağlı olarak ömür kalitesizliğinin artmasıdır. Bunu yalnızca tüketilen malların kalitesizliğinin artması olarak da düşünmemek gerekiyor. Hizmet kalitesindeki azalmalar da bunun bir kesimi. Asıl kıymetli sorun ise yoksulluk arttıkça yurttaşların daha fazla beslenmek için yaşamaları yani besin harcamalarının gelirlerinin kıymetli bir hisseye sahip olması, değerli bir kalitesiz hayat göstergesidir.
Bu, ömürden zevk almayan, hayatta kalmak için çalışan mutsuz insanların ülkesine döndürüyor ülkemizi. elbette daha fazla kabahat işlenmesine de niye oluyor. Yoksulluğun bu derece artışının değerli bir göstergesi de ortalama maaşların minimum fiyata yaklaşmasıdır diyebiliriz. Bu sorun daha fazla derinleşebilir mi? Muhtemelen evet. Bunun derinleşmesi demek açlığın genele yayılmasıdır ki değerli toplumsal sıkıntılara niye olabilecek bir durumdur.
DARALMAYLA KARŞILAŞABİLİRİZ
– Yurttaşı ve ekonomiyi nasıl günler bekliyor?
Türkiye iktisadı maalesef kırılgan bir iktisat. 2022 yılında global iktisat artık gösterdiği büyüme performansını göstermeyecek üzere görünüyor. beraberinde global nakdî sıkılaştırma döngüsü bizim üzere kırılgan ve dövize bağımlı ekonomiler için finansal şartları daha da sıkılaştırabilir. Kur üzerinde daha yüksek bir baskı manasına gelebilecek bu durum daha fazla fakirleşme ve daha yüksek enflasyona niye olabilir. Yani yüksek stagflasyon (ekonomik sakinlik ve yüksek enflasyon) hatta slumpflasyon (ekonomik daralma ve yüksek enflasyon) ile karşı karşıya kalabiliriz.
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz ve kur öngörüleriniz nelerdir?
Orta vade program amaçlarının tutmayabileceğini söylemeliyim.
YÜKSEK BORÇ BÜYÜK KIRILGANLIK
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları nelerdir?
Türkiye iktisadı en kırılgan 15 iktisat içinde. Makrofinansal istikrarsızlık ve iktisat siyasetlerinin yarattığı itimat sorunu kırılganlığımızı artırıyor. Örneğin hanehalkı borçlarının hanehalkı gelirlerine bakılırsa daha fazla artması, kamunun yurtiçi ve yurtharicinden dövizle borçlanması, Türkiye’nin yüksek dış borç stoku en kıymetli kırılganlık faktörleridir. Fakat ekonomimizin temel sorunu bölüşümle ilgilidir. Kaynakların verimsiz kullanması, gelir dağılımındaki bozulmaya niye oluşturmakta. Salgın krizi, gelir dağılımının tüm ekonomilerde bozulmasına niye oldu lakin Türkiye üzere sermaye birikimi düşük emek ağır bir iktisatta artan fakirleşme iç talebin daha da daralmasına ve yeni yatırımlar için cazibe olmaktan çıkmasına niye oluyor. Enflasyonla gayret kapsamında besin meblağlarına yönelik fahiş fiyat kontrolleri de aslında siyaset yapıcıların artan yoksulluğu kabul ettiklerini gösteriyor. Hanehalkının artan borçluluğu da sorunu derinleştiriyor. Artan fakirleşme hem enflasyonla çabanın muvaffakiyetini birebir vakitte istikrarlı büyümeyi olumsuz etkilemekte ve ekonomimizin kırılganlığını artırmakta.
– İktisat bir kurtuluş reçetesi var mı?
Var olağan olarak. Tahlil iktisada bakış açısının değişmesinde emekten yana siyasetler izlenmesindedir. Para siyasetinin tıkandığını, enflasyon hedeflemesi stratejisinin hakikat bir strateji olmadığını düşünüyorum. Maliye siyasetleri, genişletici ve ekonomiyi destekleyici halde uygulanmalı. Servet vergisi ve borç tasfiyeleri (hanehalkı, çiftçi, öğrenci borçları başta olmak üzere) düşünülmeli. Dolarizasyon değerli bir sorun, bu sorunun tahlili; şeffaf, amaçları gerçekçi ve kurumsal kredibiliteyi artırabilecek kapsamlı makroekonomik planla mümkün olabilir. Eğitim, adalet ve sıhhat alanında vb. toplumsal ömür kalitesini yükseltecek ıslahatlar yapmamız gerekiyor.
yatırım tavsiyesi içermez
Demirel, “Yüksek stagflasyon (ekonomik sakinlik ve yüksek enflasyon) hatta slumpflasyon (ekonomik daralma ve yüksek enflasyon) ile karşı karşıya kalabiliriz” tabirini kullandı. Yoksulluğun derinleştiğini, bunun kıymetli bir göstergesi de ortalama maaşların minimum fiyata yaklaşması olduğunu kaydeden Demirel, “Bu sorun daha fazla derinleşebilir mi? Muhtemelen evet. Bunun derinleşmesi demek, açlığın genele yayılmasıdır ki kıymetli toplumsal sıkıntılara niye olabilecek bir durumdur” dedi.
Vergilerin tabana değil tavana yayılması gerektiğini söyleyen ve servet vergisini öneren Doç Dr. Baki Demirel ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Merkez Bankası’nın (TCMB) son faiz indirimiyle kur bir daha yükselişe geçti. bu biçimde bir ortamda faiz indirmek ne kadar gerçekçi? tekrar faiz indirimi bekliyor musunuz?
TCMB’nin faiz artırmak için alanı var lakin faiz indirmek için alanı yok. Faiz indiriminin iktisadi bir öne sürülen sebebini bulamıyorum hakikaten. Sıkça lisana getirilen rekabetçi kur söylemi düzgün bir münasebet değil. Fakirleşmeyi artırıcı tesiri var, sürdürülebilir değil.
Faiz indiriminin kur baskısı yaratmasının sebebi, gelecek beklentilerinin daha da bozulması ve inançlı limana kaçış olarak nitelendirilebilir. Dolarize olmuş bir iktisatta kur baskısı yaratabilecek bu biçimde bir karar, daha yüksek enflasyonu göze almaktır. Zira yüksek dolarizasyon, döviz kuru artışının enflasyona tesirini de yükseltmektedir.
BAŞ EDİLEMEZ FİYAT ARTIŞLARI
– Son enflasyon datalarına nazaran de TÜFE yüzde 19.58’e çıktı. Bu, yurttaşın hissettiği enflasyonu ne kadar yansıtıyor?
Sanırım TCMB kendisini Fed, Türkiye iktisadını de ABD iktisadı zannediyor. Lakin dolarizasyon ve TL’ye olan inanç kaybı değerli bir sorun. ABD, İngiltere, Euro Bölgesi ve Japonya üzere rezerv para ülkelerinin bu biçimde bir sıkıntıları yok. Yüksek dolarizasyon niçiniyle Türkiye’de kur, bu düzeylerde devam ettikçe enflasyon çift hanelerde kalmaya ve artmaya devam edecektir. Enflasyonun geçiciliği konusu ise pek tartışmalıdır. Türkiye’de enflasyon tarihi ve kurumsal niçiniyle yapısaldır. Türkiye’deki yüksek kur düzeyi güç maliyetlerinin daha da yüksek bulunmasına niye oluyor. Yalnızca bu durum bile yüksek enflasyonun kalıcılığını söylemek için değerli bir niye olabilir. Hizmet üreticilerinin maliyetinin yüzde 30 düzeyinde olması da misal halde kalıcı yüksek enflasyon için değerli bir göstergedir. Global besin enflasyonu, Türkiye için de enflasyonist riskler barındırıyor. Bunun birinci sebebi tarım üretiminin yetersizliğidir. Artan yoksulluk, besin harcamalarının toplam ortasındaki hissesinin yükselmesine niye oldu. Bu durum tüketici enflasyonunun artmasına niye oluyor.
Yoksulluk arttıkça tüketici sepeti değişmekte ve bu da hissedilen enflasyonun yüksek bulunmasına niye oluyor. Kiraların gitgide baş edilemez düzeylere çıkması, doğalgaz fiyatının artması hissedilen enflasyonu daima üste taşıyan niçinler olarak karşımıza çıkıyor. Şu haliyle ortalama gelirli tüketicinin hissettiği enflasyonun, manşet enflasyonun epey üzerinde yani yüzde 40’lara yakın bir düzeyde olduğunu söylemek yanlış olmaz.
SERVET VERGİSİ GELMELİ
– Türkiye’de vergi yükü her daim dar gelirlinin üzerinde kalıyor. Adil ve eşitlikçi bir vergi sistemi için hangi adımlar atılmalı?
Dolaylı vergilerin toplam ortasındaki hissesinin yüksek olması, hem enflasyonu olumsuz etkiliyor birebir vakitte talebi istikrarsız hale getiriyor. Vergi siyasetinin değişmesi gerekiyor. Vergiler tabana değil tavana yayılmalıdır. Yani gelir-kurumlar vergileri yüksek olmalı. Borç tasfiyeleri için zenginlerin tasarruflarına muhtaçlık vardır. Bu aslında kapitalistler ortasında güzel bir uygulama. Zira hanehalkı ve kamu harcamaları onların kârlarını ve tasarruflarının bir daha artmasını sağlayacaktır. Servet vergisini öneriyorum. Konut ve arazi rantlarının yükseği de gelir dağılımını bozuyor. Bu kapsamda rant vergisi uygulaması yüksek konut ve kiralar üzerinde caydırıcı olacak.
AÇLIK GENELE YAYILACAK
– “Bir ülke halkının fakirleşmesinin bir göstergesi de tüketilen malların kalitesinin gittikçe azalmasıdır” diyorsunuz. Yurttaş artık daha kalitesiz eser mü tüketiyor?
Türkiye’de yoksulluğun artışının iki boyutu var. Birincisi gelir artışının enflasyonun gerisinde kalmasına bağlı olarak hanehalkı gelirlerinin erozyona uğramasıdır. Bu bununla birlikte hayat pahalılığına da niye oluyor. Zira gelirlerinizin birtakım harcamalarınızı karşılamaya yetmediğini görüyorsunuz. İkincisi ise malların kalitesinde azalmaya-eksilmeye bağlı olarak ömür kalitesizliğinin artmasıdır. Bunu yalnızca tüketilen malların kalitesizliğinin artması olarak da düşünmemek gerekiyor. Hizmet kalitesindeki azalmalar da bunun bir kesimi. Asıl kıymetli sorun ise yoksulluk arttıkça yurttaşların daha fazla beslenmek için yaşamaları yani besin harcamalarının gelirlerinin kıymetli bir hisseye sahip olması, değerli bir kalitesiz hayat göstergesidir.
Bu, ömürden zevk almayan, hayatta kalmak için çalışan mutsuz insanların ülkesine döndürüyor ülkemizi. elbette daha fazla kabahat işlenmesine de niye oluyor. Yoksulluğun bu derece artışının değerli bir göstergesi de ortalama maaşların minimum fiyata yaklaşmasıdır diyebiliriz. Bu sorun daha fazla derinleşebilir mi? Muhtemelen evet. Bunun derinleşmesi demek açlığın genele yayılmasıdır ki değerli toplumsal sıkıntılara niye olabilecek bir durumdur.
DARALMAYLA KARŞILAŞABİLİRİZ
– Yurttaşı ve ekonomiyi nasıl günler bekliyor?
Türkiye iktisadı maalesef kırılgan bir iktisat. 2022 yılında global iktisat artık gösterdiği büyüme performansını göstermeyecek üzere görünüyor. beraberinde global nakdî sıkılaştırma döngüsü bizim üzere kırılgan ve dövize bağımlı ekonomiler için finansal şartları daha da sıkılaştırabilir. Kur üzerinde daha yüksek bir baskı manasına gelebilecek bu durum daha fazla fakirleşme ve daha yüksek enflasyona niye olabilir. Yani yüksek stagflasyon (ekonomik sakinlik ve yüksek enflasyon) hatta slumpflasyon (ekonomik daralma ve yüksek enflasyon) ile karşı karşıya kalabiliriz.
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz ve kur öngörüleriniz nelerdir?
Orta vade program amaçlarının tutmayabileceğini söylemeliyim.
YÜKSEK BORÇ BÜYÜK KIRILGANLIK
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları nelerdir?
Türkiye iktisadı en kırılgan 15 iktisat içinde. Makrofinansal istikrarsızlık ve iktisat siyasetlerinin yarattığı itimat sorunu kırılganlığımızı artırıyor. Örneğin hanehalkı borçlarının hanehalkı gelirlerine bakılırsa daha fazla artması, kamunun yurtiçi ve yurtharicinden dövizle borçlanması, Türkiye’nin yüksek dış borç stoku en kıymetli kırılganlık faktörleridir. Fakat ekonomimizin temel sorunu bölüşümle ilgilidir. Kaynakların verimsiz kullanması, gelir dağılımındaki bozulmaya niye oluşturmakta. Salgın krizi, gelir dağılımının tüm ekonomilerde bozulmasına niye oldu lakin Türkiye üzere sermaye birikimi düşük emek ağır bir iktisatta artan fakirleşme iç talebin daha da daralmasına ve yeni yatırımlar için cazibe olmaktan çıkmasına niye oluyor. Enflasyonla gayret kapsamında besin meblağlarına yönelik fahiş fiyat kontrolleri de aslında siyaset yapıcıların artan yoksulluğu kabul ettiklerini gösteriyor. Hanehalkının artan borçluluğu da sorunu derinleştiriyor. Artan fakirleşme hem enflasyonla çabanın muvaffakiyetini birebir vakitte istikrarlı büyümeyi olumsuz etkilemekte ve ekonomimizin kırılganlığını artırmakta.
– İktisat bir kurtuluş reçetesi var mı?
Var olağan olarak. Tahlil iktisada bakış açısının değişmesinde emekten yana siyasetler izlenmesindedir. Para siyasetinin tıkandığını, enflasyon hedeflemesi stratejisinin hakikat bir strateji olmadığını düşünüyorum. Maliye siyasetleri, genişletici ve ekonomiyi destekleyici halde uygulanmalı. Servet vergisi ve borç tasfiyeleri (hanehalkı, çiftçi, öğrenci borçları başta olmak üzere) düşünülmeli. Dolarizasyon değerli bir sorun, bu sorunun tahlili; şeffaf, amaçları gerçekçi ve kurumsal kredibiliteyi artırabilecek kapsamlı makroekonomik planla mümkün olabilir. Eğitim, adalet ve sıhhat alanında vb. toplumsal ömür kalitesini yükseltecek ıslahatlar yapmamız gerekiyor.
yatırım tavsiyesi içermez