Batı’nın ileri sıçrayışını, yani sanayi ihtilalini vaktinde yakalayamamışsanız geri kalmış bir ülkesiniz. Yakaladınız mı, yakalamadınız mı; yoksul misiniz, orta gelirli misiniz, yoksa Batı sizi kıskanıyor da siz onları oldukcatan geride mi bıraktınız? Bu soruların tamamının karşılığı kişi başına ulusal gelirdir. Nasıl ölçerseniz ölçün, en ileridekiler 40 bin dolar ve üstünde dolaşırken siz onların dörtte birindeyseniz gerisiniz!
Efendim, biz ahlaklıyız da ondan bu biçimde oldu; yok biz geri kalmadık, onlar bizi bu biçimde geri bıraktırdı; onlar emperyalistti biz değildik… Bunların bir kısmı öyküdür, bir kısmı doğrudur lakin var iseyalım hepsi gerçek olsun; sonuç değişmiyor: Gerisiniz! 21. asrın başında, satın alma paritesiyle kişi başı geliriniz 10 bin dolar civarındaysa, orta gelirdesiniz. Türkiye tam orada ve on yıllardır o civarda debelenip duruyor. Gerçi uzaya gidiyoruz falan fakat kişi başına nazarance ulusal gelirimizin bir yere gittiği yok. nazarance diyorum, zira kendinizi kendi geçmişinizle değil, dünyadaki başka ülkelerin bugünü ile karşılaştırmalısınız. Yoksa en yoksul ülkeler bile on yıllar öncesine göre daha zengindir. Anneannenizin bulaşık makinesi mi vardı, diye sorarak bu nitekim kurtulamazsınız.
Türkiye orta gelirli. yıllardır o denli. Buna tuzak da diyorlar: Orta gelir tuzağı. Bu çukurda Rusya ve Çin ile beraberyiz. Daha diğerleri da var.
ORTA GELİR NİYE TUZAK?
Dünyadaki öbür ülkelere nazaran daha yoksul, sıradan daha yoksul bir ülkeyi ele alalım. Kişi başına günde lakin birkaç dolar kazanılan, lakin o kadar paha yaratılan bir ülkeyi… Bu ülke nasıl kalkınır? Çok çok kolay. Yoksul ülke demek, yoksul beşerler demek ve bunları, dünyadaki benzerlerinden daha düşük fiyatlarla çalıştırabilirsiniz. Doğrudur; şayet kişinin yaptığı dünyada da piyasası olan bir işse; örneğin bilim adamı, teknoloji ustası, tabip ve buna emsal bir hüneri var ise sizin düşük fiyatınızı bırakıp göçer. Fakat kol emekçisinin, tarım emekçisinin o denli gidip çalışabileceği yerler bugün pek fazla değildir. Siz onları dünya ortalamasının epeyce altında fiyatlarla çalıştırırsınız. Onlar emek-yoğun mallar üretirler. Bunları dünyadakinden daha ucuza mal edersiniz. Bir de telif hakları, patent, çocuk personel, çalışma koşulları, etraf falan üzere zenginlerin dikkat ettiği, değerli ve ama maliyetli ögelerin da bir biçimde etrafından dolaşırsanız; kim fiyat sizi. Dünyaya, 20. asır sanayisinin mallarını satabilirsiniz. Âlâ yaparsanız, tıpkı güçlü ülkelerin kalitesinde ve lakin onlardan kat kat daha ucuza.
Pek hoş ve pek âlâ…
daha sonra ne olur. Ülke zenginleşir. Kişi başına gelir yükselir. O ucuz personelinizin gelirini de yükseltmek zorunda kalırsınız; yoksa büyük eşitsizlikler ve gelir dağılımında uçurumlar açılır. Toplumda huzursuzluk ve patlamalar meydana gelir. Tıpkı zenginler üzere üretim yapanlar, artık tıpkı zenginler üzere kazanmak, tıpkı zenginler üzere yaşamak isterler.
Bir bakarsınız ki artık ucuz personellik avantajınız yoktur. Dahası, bu kolay yolu tutmuş ve ucuz personellik avantajını kullanan öbür ülkeler peyda olmuştur. Rusya ile rekabet edeceksiniz, Çin’le, Hindistan’la, Vietnam’la, Tayland’la rekabet edeceksiniz. Onlar sizden ucuza üretim yaparlar. Siz malınızı satamazsınız. Satmak için paranızın bedelini düşürürsünüz; yani yeniden fakirleşirsiniz. Orta gelir tuzağının görünmez bir tavanıdır bu. Başınızı oraya çarpıp çarpıp aşağı düşersiniz. Bir üst, bir aşağı… “Negative feedback” dedikleri, “olumsuz geribesleme” diye çeviri edilen şey!
ÖBÜR TÜRLÜ YAPMAK
Bir vakit içinder, biz şunu yapabilir miyiz, bunu imal edebilir miyiz diye sormak modaydı. Bugün de tıpkı şeyleri soruyoruz. Bunlar orta gelir tuzağının soruları… Biz elektrikli otomobil üretebilir miyiz? Biz uzaya gidebilir miyiz? Pek alışılmış evet ve evet… Ve buna benzeri daha biroldukca evet var. Lakin o kadar kolay evet diyemeyeceğiniz öbür sorular var: Biz elektrikli arabayı diğerlerinden daha kaliteli ve daha ucuza üretebilir miyiz? Uzaya gideriz de orada ne yaparız? Uzaya uydu atmak, uydu üretmek üzere işlerden para kazanan ülkelerden daha rekabetçi olabilir miyiz?
Teknoloji bilgisi ortadadır. Gidip o bilgiyi üreten ülkelerden alıp yurt ortasında uygulamak da kolaydır. Hatta İnternet çağında, oraya gitmeden de o bilgiyi alabilirsiniz. Güç olan okullarınızın o bilgiye ulaşmasını ve onu anlamasını bilen insan yetiştirmesi. Yahut Çin’in yaptığı üzere o ülkelere öğrenci yollayıp döndüklerinde onlara yaptırabilirsiniz… Tıpkı onların yaptıkları üzere.
Ama o denli bir seviyeye çıkarsınız ki artık tıpkı onlar üzere yapmak yetmez. Artık onların yaptığından farklı şeyler yapmak gerekir. “Bu iş nasıl yapılır?” sorusu, yoksullar için geçerli bir soru. “Bu iş her insanın yaptığından farklı bir türlü nasıl yapılır?” Bu zenginlerin ve varlıklı olacakların sorusu. Hatta “her insanın yaptığı bu malı, bu hizmeti mi yapmalı, yoksa şu anda kimsenin yapmadığı, düşünmediği, lakin gereksinim duyacağı, talep edeceği değişik bir malı, bir hizmeti mi üretmeli?” Bu daha da değerli bir soru!
Siz Ford’dan evvel üretim bandını, DARPA’dan evvel İnternet’i, Apple’dan evvel şahsi bilgisayarı, Tim Berners-Lee’dilk evvel WWW’yi düşünebildiniz mi? Artık neleri düşünmenin devridir? Biliyor musunuz?
İşte buna inovasyon diyorlar; yenilik diyorlar. Biz bir vakit içinder bid’at derdik.
Efendim, biz ahlaklıyız da ondan bu biçimde oldu; yok biz geri kalmadık, onlar bizi bu biçimde geri bıraktırdı; onlar emperyalistti biz değildik… Bunların bir kısmı öyküdür, bir kısmı doğrudur lakin var iseyalım hepsi gerçek olsun; sonuç değişmiyor: Gerisiniz! 21. asrın başında, satın alma paritesiyle kişi başı geliriniz 10 bin dolar civarındaysa, orta gelirdesiniz. Türkiye tam orada ve on yıllardır o civarda debelenip duruyor. Gerçi uzaya gidiyoruz falan fakat kişi başına nazarance ulusal gelirimizin bir yere gittiği yok. nazarance diyorum, zira kendinizi kendi geçmişinizle değil, dünyadaki başka ülkelerin bugünü ile karşılaştırmalısınız. Yoksa en yoksul ülkeler bile on yıllar öncesine göre daha zengindir. Anneannenizin bulaşık makinesi mi vardı, diye sorarak bu nitekim kurtulamazsınız.
Türkiye orta gelirli. yıllardır o denli. Buna tuzak da diyorlar: Orta gelir tuzağı. Bu çukurda Rusya ve Çin ile beraberyiz. Daha diğerleri da var.
ORTA GELİR NİYE TUZAK?
Dünyadaki öbür ülkelere nazaran daha yoksul, sıradan daha yoksul bir ülkeyi ele alalım. Kişi başına günde lakin birkaç dolar kazanılan, lakin o kadar paha yaratılan bir ülkeyi… Bu ülke nasıl kalkınır? Çok çok kolay. Yoksul ülke demek, yoksul beşerler demek ve bunları, dünyadaki benzerlerinden daha düşük fiyatlarla çalıştırabilirsiniz. Doğrudur; şayet kişinin yaptığı dünyada da piyasası olan bir işse; örneğin bilim adamı, teknoloji ustası, tabip ve buna emsal bir hüneri var ise sizin düşük fiyatınızı bırakıp göçer. Fakat kol emekçisinin, tarım emekçisinin o denli gidip çalışabileceği yerler bugün pek fazla değildir. Siz onları dünya ortalamasının epeyce altında fiyatlarla çalıştırırsınız. Onlar emek-yoğun mallar üretirler. Bunları dünyadakinden daha ucuza mal edersiniz. Bir de telif hakları, patent, çocuk personel, çalışma koşulları, etraf falan üzere zenginlerin dikkat ettiği, değerli ve ama maliyetli ögelerin da bir biçimde etrafından dolaşırsanız; kim fiyat sizi. Dünyaya, 20. asır sanayisinin mallarını satabilirsiniz. Âlâ yaparsanız, tıpkı güçlü ülkelerin kalitesinde ve lakin onlardan kat kat daha ucuza.
Pek hoş ve pek âlâ…
daha sonra ne olur. Ülke zenginleşir. Kişi başına gelir yükselir. O ucuz personelinizin gelirini de yükseltmek zorunda kalırsınız; yoksa büyük eşitsizlikler ve gelir dağılımında uçurumlar açılır. Toplumda huzursuzluk ve patlamalar meydana gelir. Tıpkı zenginler üzere üretim yapanlar, artık tıpkı zenginler üzere kazanmak, tıpkı zenginler üzere yaşamak isterler.
Bir bakarsınız ki artık ucuz personellik avantajınız yoktur. Dahası, bu kolay yolu tutmuş ve ucuz personellik avantajını kullanan öbür ülkeler peyda olmuştur. Rusya ile rekabet edeceksiniz, Çin’le, Hindistan’la, Vietnam’la, Tayland’la rekabet edeceksiniz. Onlar sizden ucuza üretim yaparlar. Siz malınızı satamazsınız. Satmak için paranızın bedelini düşürürsünüz; yani yeniden fakirleşirsiniz. Orta gelir tuzağının görünmez bir tavanıdır bu. Başınızı oraya çarpıp çarpıp aşağı düşersiniz. Bir üst, bir aşağı… “Negative feedback” dedikleri, “olumsuz geribesleme” diye çeviri edilen şey!
ÖBÜR TÜRLÜ YAPMAK
Bir vakit içinder, biz şunu yapabilir miyiz, bunu imal edebilir miyiz diye sormak modaydı. Bugün de tıpkı şeyleri soruyoruz. Bunlar orta gelir tuzağının soruları… Biz elektrikli otomobil üretebilir miyiz? Biz uzaya gidebilir miyiz? Pek alışılmış evet ve evet… Ve buna benzeri daha biroldukca evet var. Lakin o kadar kolay evet diyemeyeceğiniz öbür sorular var: Biz elektrikli arabayı diğerlerinden daha kaliteli ve daha ucuza üretebilir miyiz? Uzaya gideriz de orada ne yaparız? Uzaya uydu atmak, uydu üretmek üzere işlerden para kazanan ülkelerden daha rekabetçi olabilir miyiz?
Teknoloji bilgisi ortadadır. Gidip o bilgiyi üreten ülkelerden alıp yurt ortasında uygulamak da kolaydır. Hatta İnternet çağında, oraya gitmeden de o bilgiyi alabilirsiniz. Güç olan okullarınızın o bilgiye ulaşmasını ve onu anlamasını bilen insan yetiştirmesi. Yahut Çin’in yaptığı üzere o ülkelere öğrenci yollayıp döndüklerinde onlara yaptırabilirsiniz… Tıpkı onların yaptıkları üzere.
Ama o denli bir seviyeye çıkarsınız ki artık tıpkı onlar üzere yapmak yetmez. Artık onların yaptığından farklı şeyler yapmak gerekir. “Bu iş nasıl yapılır?” sorusu, yoksullar için geçerli bir soru. “Bu iş her insanın yaptığından farklı bir türlü nasıl yapılır?” Bu zenginlerin ve varlıklı olacakların sorusu. Hatta “her insanın yaptığı bu malı, bu hizmeti mi yapmalı, yoksa şu anda kimsenin yapmadığı, düşünmediği, lakin gereksinim duyacağı, talep edeceği değişik bir malı, bir hizmeti mi üretmeli?” Bu daha da değerli bir soru!
Siz Ford’dan evvel üretim bandını, DARPA’dan evvel İnternet’i, Apple’dan evvel şahsi bilgisayarı, Tim Berners-Lee’dilk evvel WWW’yi düşünebildiniz mi? Artık neleri düşünmenin devridir? Biliyor musunuz?
İşte buna inovasyon diyorlar; yenilik diyorlar. Biz bir vakit içinder bid’at derdik.