Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) son periyotta yayımladığı bilgiler, bilhassa de enflasyon endeksleri, kamuoyunda tartışma yaratıyor. Kurum ayrıyeten, idare kademesinde sık yaşanan değişimlerle de gündeme geliyor. Hem muhalefetteki siyasi partiler birebir vakitte birtakım uzmanlar, TÜİK’in siyasi iktidarın yönlendirmeleri doğrultusunda gerçek bilgileri gizlediği öne sürüyor ve vazife değişimlerini de buna bağlıyor.
TÜİK yetkilileri ise şeffaf bir kurum olduklarını, istatistik biçimlerinin memleketler arası standartlara dayandığını, bilhassa de Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) kriterleriyle uyumlu çalıştıklarını savunuyor.
Eurostat, Avrupa Birliği (AB) üyesi ve aday ülkelerin bağlı olduğu bir kurum. TÜİK ve Eurostat içindeki ilgiler, Türkiye ile Avrupa Birliği bağlantılarına paralel olarak yürüyor. İki kurum içinde, 1993’te imzalanan protokol ile başlayan alakalar, Türkiye’nin AB adayı ilan edildiği 1999’dan daha sonra hızlandı. Münasebetler çerçevesinde günümüzde TÜİK, Eurostat tarafınca inceleniyor ve izleniyor.
ŞEFFAFLIĞI İLE İLGİLİ TELAŞLAR ARTIYOR
AB üyesi olmadığı için Eurostat’ın yasal yeri Türkiye için bağlayıcı değil. Lakin Eurostat, ahenk süreci kapsamında Türkiye’nin yapacakları için rehberlik ve tavsiyeler sunuyor. BBC Türkçe’den Mahmut Hamsici’nin haberine bakılırsa bu kapsamda yapılan çalışmaların en mühimlerinden biri, belli yıl aralıklarıyla düzenlenen, sonuncusu 2015’te yapılmış olan ve TÜİK’in AB İstatistik Müktesebatı ve Avrupa İstatistikleri Uygulama Temelleri’ne ahenk seviyesini belirlemek gayesini taşıyan emsal tarama çalışmaları.
Peki Eurostat, Türkiye kamuoyunda son devirde sıkça tartışılan TÜİK’i nasıl pahalandırıyor?
Eurostat yetkilileri, hususla ilgili BBC Türkçe’nin sorularını yanıtladı. Türkiye’nin Avrupa Birliği müktesebatına ahenk kapsamında istatistik alanında ‘kısmen hazırlıklı’ olduğunu belirten yetkililer, TÜİK’in bu ahenk kapsamında ‘sürekli olarak gelişim’ gösterdiğini belirtti.
aynı vakitte yetkililer, TÜİK ortasındaki atama ve vazifeden alma prosedürlerinin şeffaflığıyla ilgili artan dertler olduğunu, bu durumun ‘kurumun güvenilirliğini zedelediğini’ söylemiş oldu.
“TÜİK ŞİMDİ TÜM BİLGİLERİ GÖNDERMEDİ”
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, geçen yıl Aralık ayında TÜİK Genel Müdürlüğü önünde yaptığı açıklamada kurumun deklare ettiğı bilgileri eleştirmiş ve “Burası bir devlet kurumu olmaktan çıkmış, bir saray kurumu haline dönüşmüştür” demişti. Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) enflasyon endeksi hesaplamalarının TÜİK’in üstünde çıkması da kamuoyunda tartışma yaratıyor.
Eurostat yetkilileri ise “TÜİK’in yakın vakitteki istatistiki bilgi ve metotlarıyla ilgili sıradışı bir durumla karşılaştınız mı?” sorumuza şu cevabı veriyor: “Türkiye, başka aday ülkeler üzere, üye devletlerin yasal olarak sunması zarurî olan istatistiksel bilgilerin tümünü çabucak hemen göndermemiştir. EuroStat’ın data tabanına girmiş olan Türkiye bilgileri, öteki aday ülkelere uygulanan birebir geçerlilik kontrolü ve denetimleriyle değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.”
“ÜFE İLE TÜFE FARKI TÜM AVRUPA’DA YAYGIN”
Türkiye’de aylardır Üretici Fiyat Enflasyonu (ÜFE) ile Tüketici Fiyat Enflasyonu (TÜFE) içindeki fark bulunması da TÜİK’in datalarını eleştirilenlerin problemli buldukları bir durum.
Bu tenkitleri sorduğumuz Eurostat yetkilileri, direkt Türkiye ile ilgili yorum yapamayacaklarını lakin bu durumun günümüzde tüm Avrupa’da olduğunu savunuyor: “Türkiye’deki spesifik durum hakkında yorum yapamayız. Genel manada ise bu datalar içindeki farklılıkların niçinleri olabilir. Günümüzde tüm Avrupa’da üretici ve tüketici fiyat endeksleri içinde büyük bir farklılık bulunuyor.”
TÜİK Haziran ayında, TÜFE dataları kapsamında unsur sepeti yayımlamayı bıraktı. Bu da bir daha birtakım kesitlerin tenkitlerine niye oldu. TÜİK ise bu tıp değişikliklerin Eurostat standartlarıyla uyumlu olduğunu savundu. Bu durumu sorduğumuz Eurostat yetkilileri bu alandaki sonucun ulusal bir karar olduğunu belirtiyor: “Tüketici fiyat endeksi sepetinde tek tek mamüllerin ortalama fiyatının yayınlanması ulusal bir karardır. EuroStat yalnızca fiyat endekslerinin iletimine gerek duymakta, ortalama fiyatların iletimine gerek duymamaktadır.”
“TÜİK TEKLİFLERİ KENDİSİ DIŞINDAKİ OTORİTELERDEN ÖTÜRÜ UYGULAYAMIYOR”
Eurostat, TÜİK’le bağlantısı kapsamında kuruma makul aralıklarla tekliflerde bulunuyor. Pekala bu teklifler TÜİK tarafınca hayata geçiriliyor mu?
Yetkililer, TÜİK liderinin atanmasında daha büyük bir şeffaflık önerisi getirdiklerini aktarıyor: “Avrupa İstatistikleri Uygulama Esasları’nın 1.8 numaralı göstergesine ahenk sağlamak için, Türkiye’deki istatistik sisteminin 2015’teki emsal tarama çalışmasında, şu teklif talep edilmiştir: ‘TÜİK liderinin atanmasında daha büyük bir şeffaflık uygulanmalıdır. Atama sürecinin yalnızca mesleksel yeterliliğe göre yürütülmesinin sağlanmasına bilhassa vurgu yapılmıştır.’ Eurostat’ın 2021 yılındaki, Türkiye ile ilgili emsal tarama çalışmasının izlenmesi sırasında TÜİK, 2022 yılı sonuna kadar bu teklifin hayata geçirileceği bilgisini vermiştir. Büsbütün uygulanmasının TÜİK haricindeki otoritelere bağlı olmasından dolayı bu, gecikmiştir.
“2015’teki emsal tarama çalışmasındaki tekliflerin yerine getirilmesine yönelik ilerleme faaliyetleri her yıl izlenmektedir. Şimdiye kadar 38 ilerleme faaliyetinden 32’si uygulanmıştır. Avrupa Birliği üyesi devletlerin mevcut emsal taramasının 2023’te bitmesi akabinde yeni bir emsal tarama çalışma planlanmaktadır. Bunun vakit içindeması ise vakti gelince belirlenecektir.”
TÜİK yetkilileri ise şeffaf bir kurum olduklarını, istatistik biçimlerinin memleketler arası standartlara dayandığını, bilhassa de Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) kriterleriyle uyumlu çalıştıklarını savunuyor.
Eurostat, Avrupa Birliği (AB) üyesi ve aday ülkelerin bağlı olduğu bir kurum. TÜİK ve Eurostat içindeki ilgiler, Türkiye ile Avrupa Birliği bağlantılarına paralel olarak yürüyor. İki kurum içinde, 1993’te imzalanan protokol ile başlayan alakalar, Türkiye’nin AB adayı ilan edildiği 1999’dan daha sonra hızlandı. Münasebetler çerçevesinde günümüzde TÜİK, Eurostat tarafınca inceleniyor ve izleniyor.
ŞEFFAFLIĞI İLE İLGİLİ TELAŞLAR ARTIYOR
AB üyesi olmadığı için Eurostat’ın yasal yeri Türkiye için bağlayıcı değil. Lakin Eurostat, ahenk süreci kapsamında Türkiye’nin yapacakları için rehberlik ve tavsiyeler sunuyor. BBC Türkçe’den Mahmut Hamsici’nin haberine bakılırsa bu kapsamda yapılan çalışmaların en mühimlerinden biri, belli yıl aralıklarıyla düzenlenen, sonuncusu 2015’te yapılmış olan ve TÜİK’in AB İstatistik Müktesebatı ve Avrupa İstatistikleri Uygulama Temelleri’ne ahenk seviyesini belirlemek gayesini taşıyan emsal tarama çalışmaları.
Peki Eurostat, Türkiye kamuoyunda son devirde sıkça tartışılan TÜİK’i nasıl pahalandırıyor?
Eurostat yetkilileri, hususla ilgili BBC Türkçe’nin sorularını yanıtladı. Türkiye’nin Avrupa Birliği müktesebatına ahenk kapsamında istatistik alanında ‘kısmen hazırlıklı’ olduğunu belirten yetkililer, TÜİK’in bu ahenk kapsamında ‘sürekli olarak gelişim’ gösterdiğini belirtti.
aynı vakitte yetkililer, TÜİK ortasındaki atama ve vazifeden alma prosedürlerinin şeffaflığıyla ilgili artan dertler olduğunu, bu durumun ‘kurumun güvenilirliğini zedelediğini’ söylemiş oldu.
“TÜİK ŞİMDİ TÜM BİLGİLERİ GÖNDERMEDİ”
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, geçen yıl Aralık ayında TÜİK Genel Müdürlüğü önünde yaptığı açıklamada kurumun deklare ettiğı bilgileri eleştirmiş ve “Burası bir devlet kurumu olmaktan çıkmış, bir saray kurumu haline dönüşmüştür” demişti. Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) enflasyon endeksi hesaplamalarının TÜİK’in üstünde çıkması da kamuoyunda tartışma yaratıyor.
Eurostat yetkilileri ise “TÜİK’in yakın vakitteki istatistiki bilgi ve metotlarıyla ilgili sıradışı bir durumla karşılaştınız mı?” sorumuza şu cevabı veriyor: “Türkiye, başka aday ülkeler üzere, üye devletlerin yasal olarak sunması zarurî olan istatistiksel bilgilerin tümünü çabucak hemen göndermemiştir. EuroStat’ın data tabanına girmiş olan Türkiye bilgileri, öteki aday ülkelere uygulanan birebir geçerlilik kontrolü ve denetimleriyle değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.”
“ÜFE İLE TÜFE FARKI TÜM AVRUPA’DA YAYGIN”
Türkiye’de aylardır Üretici Fiyat Enflasyonu (ÜFE) ile Tüketici Fiyat Enflasyonu (TÜFE) içindeki fark bulunması da TÜİK’in datalarını eleştirilenlerin problemli buldukları bir durum.
Bu tenkitleri sorduğumuz Eurostat yetkilileri, direkt Türkiye ile ilgili yorum yapamayacaklarını lakin bu durumun günümüzde tüm Avrupa’da olduğunu savunuyor: “Türkiye’deki spesifik durum hakkında yorum yapamayız. Genel manada ise bu datalar içindeki farklılıkların niçinleri olabilir. Günümüzde tüm Avrupa’da üretici ve tüketici fiyat endeksleri içinde büyük bir farklılık bulunuyor.”
TÜİK Haziran ayında, TÜFE dataları kapsamında unsur sepeti yayımlamayı bıraktı. Bu da bir daha birtakım kesitlerin tenkitlerine niye oldu. TÜİK ise bu tıp değişikliklerin Eurostat standartlarıyla uyumlu olduğunu savundu. Bu durumu sorduğumuz Eurostat yetkilileri bu alandaki sonucun ulusal bir karar olduğunu belirtiyor: “Tüketici fiyat endeksi sepetinde tek tek mamüllerin ortalama fiyatının yayınlanması ulusal bir karardır. EuroStat yalnızca fiyat endekslerinin iletimine gerek duymakta, ortalama fiyatların iletimine gerek duymamaktadır.”
“TÜİK TEKLİFLERİ KENDİSİ DIŞINDAKİ OTORİTELERDEN ÖTÜRÜ UYGULAYAMIYOR”
Eurostat, TÜİK’le bağlantısı kapsamında kuruma makul aralıklarla tekliflerde bulunuyor. Pekala bu teklifler TÜİK tarafınca hayata geçiriliyor mu?
Yetkililer, TÜİK liderinin atanmasında daha büyük bir şeffaflık önerisi getirdiklerini aktarıyor: “Avrupa İstatistikleri Uygulama Esasları’nın 1.8 numaralı göstergesine ahenk sağlamak için, Türkiye’deki istatistik sisteminin 2015’teki emsal tarama çalışmasında, şu teklif talep edilmiştir: ‘TÜİK liderinin atanmasında daha büyük bir şeffaflık uygulanmalıdır. Atama sürecinin yalnızca mesleksel yeterliliğe göre yürütülmesinin sağlanmasına bilhassa vurgu yapılmıştır.’ Eurostat’ın 2021 yılındaki, Türkiye ile ilgili emsal tarama çalışmasının izlenmesi sırasında TÜİK, 2022 yılı sonuna kadar bu teklifin hayata geçirileceği bilgisini vermiştir. Büsbütün uygulanmasının TÜİK haricindeki otoritelere bağlı olmasından dolayı bu, gecikmiştir.
“2015’teki emsal tarama çalışmasındaki tekliflerin yerine getirilmesine yönelik ilerleme faaliyetleri her yıl izlenmektedir. Şimdiye kadar 38 ilerleme faaliyetinden 32’si uygulanmıştır. Avrupa Birliği üyesi devletlerin mevcut emsal taramasının 2023’te bitmesi akabinde yeni bir emsal tarama çalışma planlanmaktadır. Bunun vakit içindeması ise vakti gelince belirlenecektir.”