Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT), uzun vakittir seslerini kamuoyuna duyurmaya çalışarak tahlil arayışlarını her platformda lisana getiriyor. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alim’in, mevzuya ait sırf “düzenleme üzerinde çalıştıklarını” söylemiş olduği, bilgileri sorulduğunda ise “Hazır olduğunda açıklayacağız” dediği düzenlemeye ait ayrıntılar ortaya çıktı.
Cumhuriyet’ten Nergis Şimşek’in haberine göre; emeklilik yaş hadlerinden indirim yapılması alternatifinde, emeklilikte yaş şartının büsbütün kaldırılması yerine, bir daha yaş koşulu korunmakla bir arada, bu yaşlardan belli kurallar çerçevesinde indirim yapılması öngörülüyor. Bu mevzuda geliştirilen iki teklif var. Birincisinde, statülere bakılırsa süreksiz hususlarda yer alan emeklilik yaş hadlerinden, bayanlar için üç, erkekler için beş yaş indirim yapılması (Bu indirimler rakamsal olarak farklılaştırılabileceği üzere, erkek ve bayan için eşit yaş formunda de uygulanabilir), ikincisinde ise statülere nazaran süreksiz hususlarda yer alan emeklilik yaş hadleri kademelendirme yerine, bayan ve erkek için daha makul olmak üzere tek yaş olarak bir daha belirlenmesi öngörülüyor.
1. Kademelendirme süreçlerinde yer alan emeklilik yaş hadlerinden bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılması
Bu alternatif statü bazında açıklanırsa,
– SSK’liler için 506/Geçici 81. unsurun (B) bendinde yer alan, kademeli yaşlar bayan için 40’tan 56’ya, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendiriliyor. Bu yaşlardan bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, kademeli yaşlar bayan için 37’den, 53’e, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir. Hususun (C) bendi yani ileri yaşlarındaki sigortalılar için yaşlar, bayan için 50’den 58’e, erkek için 55’ten 60’a kadar kademelendiriliyor. Bu yaşlardan bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayanda 47’den 55’e, erkekte 50’den 55’e kadar indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Tarım SSK’liler için daha evvel emeklilik şartları içinde yaş kaidesi bulunmayan tarım SSK sigortalıları için emeklilik yaşları, bayan için 40’tan 54’e, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 37’den 51’e, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlar için emeklilik yaşları, bayan için 40’tan 55’e, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan, bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 37’den, 52’ye, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlar için emeklilik yaşları, bayan için 51’den 56’ya, erkek için 56’dan 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan, bayan için üç erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 48’den 53’e, erkek için 51’den 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Devlet memurları için bayanda 41’den 55’e, erkek için 45’ten 56’ya kadar kademelendirilen yaşlardan, bayan için üç erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 38’den 52’ye, erkek için 40’tan 51’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
2. Statülere nazaran bayan ve erkek için daha makul emeklilik yaşlarının tespit edilmesi
EYT’liler için yaş kaidesi olmaksızın emeklilik hakkı hiç bir biçimde verilmeyecek ise bu biçimde tüm statüler için ülke çalışma şartlarına daha uygun emeklilik yaşları belirlenebilir. Bayan ve erkek sigortalılar için statüler bazında bir daha belirlenen ve kademeli olmayan emeklilik yaşları aşağıda gösterilmiştir:
– SSK’liler için bayan ise 45, erkek ise 50 yaş, 25 yıldan beri sigortalı olma ve en az 5 bin gün yahut bayan ise 50, erkek ise 55 yaş, 15 yıldan beri sigortalı olma ve en az 3 bin 600 gün.
– Tarım SSK’liler için yaş koşulu kaldırılarak emeklilik için 15 yıllık sigortalılık mühleti ve en az 3 bin 600 gün.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlardan, bayan ise 48, erkek ise 50 yaş, bayanda 20, erkekte 25 tam yıl hizmet müddeti.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlardan, bayanda 50, erkekte 55 yaş ve 15 tam yıl.
– Devlet memurları için bayan ise 48, erkek ise 50 yaş ve bayanda 20, erkekte 25 tam yıl hizmet mühleti.
İndirimli maaş ödeme şekilleri
EYT çalışmaları ortasında yer aldığı belirtilen alternatiflerden biri de emeklilik yaş şartı haricinde başka müddet ve gün şartı yerine getirilmiş olmak kaydıyla, yapılacak yasal düzenlemenin yürürlüğe girmesinin akabinde bu sigortalılara aylık bağlamak. Fakat bu aylıktan, yaş şartı yerine gelene kadar makul oranda indirim yapmak. Emeklilik yaşına ulaşıldığında, aylıktan yapılan indirime son vermek. Bu teklifte alternatifler çoğaltılabilir. Emeklilik yaşı tamamlanana kadar emekli aylığına uygulanacak indirimin,
– Tek oran formunda uygulanması. Örneğin yüzde 2 yahut yüzde 5 üzere,
– Yüksek orandan başlamak üzere, emeklilik yaşının tamamlanmasına kalan mühlete bakılırsa her yıl oranın azaltılması. Örneğin emeklilik yaşına üç yıl kalan sigortalının, 3. yılda aylığından yüzde 5, ikinci yılda yüzde 3, son yıl yüzde 2 oranında indirim yapılması üzere,
– Statülere bakılırsa kademeli yaşlara ait süreksiz hususlarda, her kademeye bakılırsa indirim oranının farklı olarak belirlenmesi biçiminde alternatifler çoğaltılabilir.
Diğer taraftan bu alternatifi, mevcut aylık bağlama sistemleri ve en düşük emekli aylığı uygulamasıyla bir arada pahalandırmak daha sağlıklı olur.
Bağ-Kur ve SSK sigortalıları açısından, EYT’lilerin sigortalılıkları 8 Eylül 1999 öncesi başladığı için bunların yasal düzenleme daha sonrası aylık hesaplamaları kesinlikle karma sisteme yani üçlü (Gösterge+4447+5510) sisteme nazaran yapılacak. Devlet memurları için aylık hesabında 5434 sayılı kanun kararları uygulanacak.
SSK ve Bağ-Kur sigortalılarına 2008 Ekim daha sonrası bağlanan aylık fiyatları epeyce düşük olduğundan, bu durumu biraz düzeltmek ismine en son yapılan düzenleme ile en düşük emekli maaşı 3 bin 500 TL olarak belirlendi. En düşük emekli aylığını ödemede kural şu: Sigortalının kendi aylığı SGK ödemeler sisteminde bulunuyor. Aylık meblağı arttığında yahut azaldığında, düzeltme süreci sistemde kayıtlı aylık üzerinde yapılıyor. Aylığın sigortalıya ödenmek üzere bankaya gönderilmesinde en düşük emekli maaşı ile karşılaştırılıyor. Yani alt hudut denetimi yapılıyor. Sigortalının aylık fiyatı 3 bin 500 TL’den düşük ise sigortalıya bu fiyat ödeniyor.
Diyelim ki hükümet, alternatifler içinde emeklilik yaşının tamamlanmasına kadar emekli aylıklarından indirim yapılması modeline karar verdi ve aylıklardan mesela “yüzde 5 oranında kesinti yapılsın” dedi. EYT’liye emekli aylığı indirimli olarak hesaplandı ve SGK sistemine sigortalının indirim uygulanan aylığı “kendi aylığı” olarak yüklendi. Sıra bu aylığın ödenmesine geldiğinde indirimli aylık fiyatı, en düşük emekli aylığı olan 3 bin 500 TL ile karşılaştırılacak. Karşılaştırma kararında indirimli aylığın 3 bin 500 TL’nin altında olması durumunda bankaya emekli ismine 3 bin 500 TL’nin gönderilmesi gerekiyor.
Genel olarak primleri minimum fiyat üzerinden ödenen ve aylık bağlama süreçleri karma sistemlere göre yapılan sigortalılara hayli düşük fiyatlarda aylık bağlandığı biliniyor. SSK ve Bağ-Kur sigortalıları açısından bu aylıklar Tablo 9’da gösterilmiştir.
Buna bakılırsa, ekseriyetle taban yarar üzerinden çalışan EYT’lilere indirimli bağlanacak aylık fiyatları, her halükârda en düşük emekli maaşı olan 3 bin 500 TL’nin altında olacak. Bu durumda birinci soru: “Hükümet bu indirimi sigortalıların gerçek aylıkları üzerinden mi yoksa 3 bin 500 TL olan alt hudut aylığı üzerinden mi yapacak?” Şayet sigortalının kendi aylığı üzerinden yapacaksa bu durum EYT’lilerin büyük kısmı için hiç sorun olmayacak. Onlar indirimin farkında bile olmayıp alt hudut aylığını almaya devam edecekler. Lakin aylıklardan yapılan indirim, bağlanan aylık yerine ödenen aylık (alt hudut aylığı) üzerinden yapılacaksa (ki büyük ihtimalle maliyetler istikametinden bu biçimde bir çalışma yapılıyor olsa gerek) en düşük emekli aylığı da tesirini kaybedecek demektir.
Bu durumda, emekli aylık fiyatlarının düşük hesaplanması niçiniyle alt hudut aylığı uygulanan ülkemizde, EYT’liler için emeklilik yaş hadleri tamamlanana kadar aylıklardan indirim yapılması modeli epey uygun görünmemekte.
Cumhuriyet’ten Nergis Şimşek’in haberine göre; emeklilik yaş hadlerinden indirim yapılması alternatifinde, emeklilikte yaş şartının büsbütün kaldırılması yerine, bir daha yaş koşulu korunmakla bir arada, bu yaşlardan belli kurallar çerçevesinde indirim yapılması öngörülüyor. Bu mevzuda geliştirilen iki teklif var. Birincisinde, statülere bakılırsa süreksiz hususlarda yer alan emeklilik yaş hadlerinden, bayanlar için üç, erkekler için beş yaş indirim yapılması (Bu indirimler rakamsal olarak farklılaştırılabileceği üzere, erkek ve bayan için eşit yaş formunda de uygulanabilir), ikincisinde ise statülere nazaran süreksiz hususlarda yer alan emeklilik yaş hadleri kademelendirme yerine, bayan ve erkek için daha makul olmak üzere tek yaş olarak bir daha belirlenmesi öngörülüyor.
1. Kademelendirme süreçlerinde yer alan emeklilik yaş hadlerinden bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılması
Bu alternatif statü bazında açıklanırsa,
– SSK’liler için 506/Geçici 81. unsurun (B) bendinde yer alan, kademeli yaşlar bayan için 40’tan 56’ya, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendiriliyor. Bu yaşlardan bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, kademeli yaşlar bayan için 37’den, 53’e, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir. Hususun (C) bendi yani ileri yaşlarındaki sigortalılar için yaşlar, bayan için 50’den 58’e, erkek için 55’ten 60’a kadar kademelendiriliyor. Bu yaşlardan bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayanda 47’den 55’e, erkekte 50’den 55’e kadar indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Tarım SSK’liler için daha evvel emeklilik şartları içinde yaş kaidesi bulunmayan tarım SSK sigortalıları için emeklilik yaşları, bayan için 40’tan 54’e, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 37’den 51’e, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlar için emeklilik yaşları, bayan için 40’tan 55’e, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan, bayan için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 37’den, 52’ye, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlar için emeklilik yaşları, bayan için 51’den 56’ya, erkek için 56’dan 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan, bayan için üç erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 48’den 53’e, erkek için 51’den 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
– Devlet memurları için bayanda 41’den 55’e, erkek için 45’ten 56’ya kadar kademelendirilen yaşlardan, bayan için üç erkek için beş yaş indirim yapılarak, bayan için 38’den 52’ye, erkek için 40’tan 51’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
2. Statülere nazaran bayan ve erkek için daha makul emeklilik yaşlarının tespit edilmesi
EYT’liler için yaş kaidesi olmaksızın emeklilik hakkı hiç bir biçimde verilmeyecek ise bu biçimde tüm statüler için ülke çalışma şartlarına daha uygun emeklilik yaşları belirlenebilir. Bayan ve erkek sigortalılar için statüler bazında bir daha belirlenen ve kademeli olmayan emeklilik yaşları aşağıda gösterilmiştir:
– SSK’liler için bayan ise 45, erkek ise 50 yaş, 25 yıldan beri sigortalı olma ve en az 5 bin gün yahut bayan ise 50, erkek ise 55 yaş, 15 yıldan beri sigortalı olma ve en az 3 bin 600 gün.
– Tarım SSK’liler için yaş koşulu kaldırılarak emeklilik için 15 yıllık sigortalılık mühleti ve en az 3 bin 600 gün.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlardan, bayan ise 48, erkek ise 50 yaş, bayanda 20, erkekte 25 tam yıl hizmet müddeti.
– Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlardan, bayanda 50, erkekte 55 yaş ve 15 tam yıl.
– Devlet memurları için bayan ise 48, erkek ise 50 yaş ve bayanda 20, erkekte 25 tam yıl hizmet mühleti.
İndirimli maaş ödeme şekilleri
EYT çalışmaları ortasında yer aldığı belirtilen alternatiflerden biri de emeklilik yaş şartı haricinde başka müddet ve gün şartı yerine getirilmiş olmak kaydıyla, yapılacak yasal düzenlemenin yürürlüğe girmesinin akabinde bu sigortalılara aylık bağlamak. Fakat bu aylıktan, yaş şartı yerine gelene kadar makul oranda indirim yapmak. Emeklilik yaşına ulaşıldığında, aylıktan yapılan indirime son vermek. Bu teklifte alternatifler çoğaltılabilir. Emeklilik yaşı tamamlanana kadar emekli aylığına uygulanacak indirimin,
– Tek oran formunda uygulanması. Örneğin yüzde 2 yahut yüzde 5 üzere,
– Yüksek orandan başlamak üzere, emeklilik yaşının tamamlanmasına kalan mühlete bakılırsa her yıl oranın azaltılması. Örneğin emeklilik yaşına üç yıl kalan sigortalının, 3. yılda aylığından yüzde 5, ikinci yılda yüzde 3, son yıl yüzde 2 oranında indirim yapılması üzere,
– Statülere bakılırsa kademeli yaşlara ait süreksiz hususlarda, her kademeye bakılırsa indirim oranının farklı olarak belirlenmesi biçiminde alternatifler çoğaltılabilir.
Diğer taraftan bu alternatifi, mevcut aylık bağlama sistemleri ve en düşük emekli aylığı uygulamasıyla bir arada pahalandırmak daha sağlıklı olur.
Bağ-Kur ve SSK sigortalıları açısından, EYT’lilerin sigortalılıkları 8 Eylül 1999 öncesi başladığı için bunların yasal düzenleme daha sonrası aylık hesaplamaları kesinlikle karma sisteme yani üçlü (Gösterge+4447+5510) sisteme nazaran yapılacak. Devlet memurları için aylık hesabında 5434 sayılı kanun kararları uygulanacak.
SSK ve Bağ-Kur sigortalılarına 2008 Ekim daha sonrası bağlanan aylık fiyatları epeyce düşük olduğundan, bu durumu biraz düzeltmek ismine en son yapılan düzenleme ile en düşük emekli maaşı 3 bin 500 TL olarak belirlendi. En düşük emekli aylığını ödemede kural şu: Sigortalının kendi aylığı SGK ödemeler sisteminde bulunuyor. Aylık meblağı arttığında yahut azaldığında, düzeltme süreci sistemde kayıtlı aylık üzerinde yapılıyor. Aylığın sigortalıya ödenmek üzere bankaya gönderilmesinde en düşük emekli maaşı ile karşılaştırılıyor. Yani alt hudut denetimi yapılıyor. Sigortalının aylık fiyatı 3 bin 500 TL’den düşük ise sigortalıya bu fiyat ödeniyor.
Diyelim ki hükümet, alternatifler içinde emeklilik yaşının tamamlanmasına kadar emekli aylıklarından indirim yapılması modeline karar verdi ve aylıklardan mesela “yüzde 5 oranında kesinti yapılsın” dedi. EYT’liye emekli aylığı indirimli olarak hesaplandı ve SGK sistemine sigortalının indirim uygulanan aylığı “kendi aylığı” olarak yüklendi. Sıra bu aylığın ödenmesine geldiğinde indirimli aylık fiyatı, en düşük emekli aylığı olan 3 bin 500 TL ile karşılaştırılacak. Karşılaştırma kararında indirimli aylığın 3 bin 500 TL’nin altında olması durumunda bankaya emekli ismine 3 bin 500 TL’nin gönderilmesi gerekiyor.
Genel olarak primleri minimum fiyat üzerinden ödenen ve aylık bağlama süreçleri karma sistemlere göre yapılan sigortalılara hayli düşük fiyatlarda aylık bağlandığı biliniyor. SSK ve Bağ-Kur sigortalıları açısından bu aylıklar Tablo 9’da gösterilmiştir.
Buna bakılırsa, ekseriyetle taban yarar üzerinden çalışan EYT’lilere indirimli bağlanacak aylık fiyatları, her halükârda en düşük emekli maaşı olan 3 bin 500 TL’nin altında olacak. Bu durumda birinci soru: “Hükümet bu indirimi sigortalıların gerçek aylıkları üzerinden mi yoksa 3 bin 500 TL olan alt hudut aylığı üzerinden mi yapacak?” Şayet sigortalının kendi aylığı üzerinden yapacaksa bu durum EYT’lilerin büyük kısmı için hiç sorun olmayacak. Onlar indirimin farkında bile olmayıp alt hudut aylığını almaya devam edecekler. Lakin aylıklardan yapılan indirim, bağlanan aylık yerine ödenen aylık (alt hudut aylığı) üzerinden yapılacaksa (ki büyük ihtimalle maliyetler istikametinden bu biçimde bir çalışma yapılıyor olsa gerek) en düşük emekli aylığı da tesirini kaybedecek demektir.
Bu durumda, emekli aylık fiyatlarının düşük hesaplanması niçiniyle alt hudut aylığı uygulanan ülkemizde, EYT’liler için emeklilik yaş hadleri tamamlanana kadar aylıklardan indirim yapılması modeli epey uygun görünmemekte.